Đèn nến lung linh trong đêm Việt Nam lần đầu tham gia Giử Trái Đất; và nh nhật hoa chói lòa trên bầu trời châu à; hay những mảnh xương ghép thà nh hình hà i bà cụ tổ của loà i người là những hình ảnh tiêu biểu vử khoa học trong năm.
Tìm thấy tổ tiên cổ xưa nhất của loà i người
Một trong những đột phá của khoa học thế giới năm nay là việc tìm thấy một sinh vật được cho là tổ tiên xưa nhất của loà i người, và chứng minh rằng nhân loại không tiến hóa từ tinh tinh.
Trong suốt và i thập kỷ qua, nhiửu nhà khoa học khắp hà nh tinh vẫn tin rằng lịch sử loà i người bắt đầu cách đây chừng 3,2 triệu năm và chúng ta tiến hóa từ tinh tinh.
Hình minh họa bộ xương và hình dáng của Ardi. Ảnh: BBC.
Nhưng và o tháng 10, giới khảo cổ học xôn xao khi các nhà khoa học của Đại học California (Mử¹) công bố hình ảnh khung xương hoà n chỉnh của một sinh vật được cho là tổ tiên cổ xưa nhất của loà i người trên tạp chí Science. Với những ngón tay thon dà i, thân hình cao 1,2 m và chiếc sọ khá nhử, Ardipithecus ramidus (hay Ardi) là bộ xương hóa thạch động vật giống người có niên đại cao nhất mà giới khoa học tìm thấy. Sinh vật thuộc giống cái nà y từng sống cách đây 4,4 triệu năm. Kết quả phân tích gene của "Ardi" chứng tử loà i người và tinh tinh có tổ tiên chung.
Nước có trên mặt trăng, các nhà khoa học của Cơ quan Hà ng không vũ trụ Mử¹ (NASA) tuyên bố như vậy và o ngà y 14/11, sau khi tà u vũ trụ của NASA phóng một tên lửa xuống cực nam mặt trăng. Phát hiện nà y mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử chinh phục vũ trụ của loà i người. Kết quả phân tích cho thấy nước tồn tại trên mặt trăng với khối lượng rất lớn. Vụ nổ đã là m bắn ra ít nhất 94,5 kg nước và đó mới chỉ là kết quả ban đầu.
Ảnh minh họa tà u vũ trụ của NASA công phá mặt trăng. Ảnh: Getty Images.
Nếu lượng nước trên mặt trăng dồi dà o, loà i người có thể biến hà nh tinh nà y thà nh trạm dừng chân của phi thuyửn trong các chuyến thám hiểm vũ trụ bằng cách xây dựng căn cứ trên đó. Các phi hà nh gia có thể dùng nước trên mặt trăng để uống; điện phân nước để tạo ra oxy và hydro “ hai dạng nhiên liệu dà nh cho tên lửa đẩy. Ngoà i ra các nhà du hà nh còn có thể dùng khí oxy để thở.
Nhà toán học Việt Nam giải quyết bà i toán thế kỷ
Công trình của Ngô Bảo Châu - tà i năng toán học xuất chúng của Việt Nam - năm nay được tạp chí uy tín Time vinh danh là một trong 10 phát hiện khoa học tiêu biểu nhất 2009 trên thế giới.
Bảo Châu đã chứng minh được trường hợp tổng quát của bổ đử cơ bản trong Chương trình Langlands, điửu mà các nhà khoa học thế giới phải chử đợi 30 năm mới thà nh sự thực.
Giáo sư, tiến sĩ toán học Ngô Bảo Châu. Ảnh: vnu.edu.vn.
Chương trình Langlands là một lý thuyết đầy tham vọng nhằm kết nối hình học và số học “ hai nhánh quan trọng trong toán học. Công trình nghiên cứu của Bảo Châu đã "bắc một cây cầu cho biết bao nhà khoa học", như lời nhận xét của Time.
Sự hồi sinh của cỗ máy lớn nhất hà nh tinh
Máy gia tốc hạt lớn (Large Hadron Collider) là cỗ máy to nhất và phức tạp nhất mà con người từng chế tạo. Nó được thiết kế để thực hiện thử nghiệm khoa học lớn nhất trong lịch sử loà i người: mô phửng vụ nổ đã khai sinh vũ trụ. Để chế tạo máy gia tốc hạt lớn, Trung tâm nghiên cứu hạt nhân châu à‚u (CERN) phải lên kế hoạch trong 25 năm. Hơn 10.000 nhà khoa học và kử¹ sư từ hơn 100 nước trên thế giới đã tham gia và o dự án chế tạo.
Máy gia tốc hạt lớn. Ảnh: zdnet.com.
Cuối năm ngoái, máy gia tốc hạt lớn bắt đầu hoạt động và các luồng proton đã di chuyển trong cỗ máy. Nhưng 9 ngà y sau nó phải ngừng hoạt động vì một sự cố kử¹ thuật. Công việc sửa chữa kéo dà i hơn một năm. Và o ngà y 20/11/2009 máy hoạt động trở lại.
Sự hồi sinh của nó khiến giới khoa học trên khắp hà nh tinh thở phà o nhẹ nhõm. Ba ngà y sau đó sự va chạm trực diện giữa các hạt proton đã được ghi nhận.
Nhật thực toà n phần dà i nhất thế kỷ
Trong nhật thực ngà y 22/7, thời gian tối đa mà mặt trời bị che khuất là 6 phuÌt 39 giây. Đây là nhật thực toà n phần dà i nhất thế kỷ 21. Phải tới tận năm 2132 loà i người mới có cơ hội chứng kiến nhật thực toà n phần có thời gian tương đương.
Một phần rộng lớn của trái đất, trải dà i từ Ấn Độ đến Trung Quốc và Kiribati trên Thái Bình Dương, có thể nhìn nhật thực lần nà y. Ở Việt Nam cũng quan sát được hiện tượng nà y.
Hình ảnh nhật thực và o ngà y 22/7 trên trang ready2beat.com.
Robot đầu tiên tự nghiên cứu khoa học
Khoa học vử trí thông minh nhân tạo có một bước tiến dà i trong năm nay, khi Adam “ một robot do các chuyên gia Anh chế tạo “ trở thà nh người máy đầu tiên trong lịch sử tự tìm ra tri thức khoa học hoà n toà n mới mà không cần tới sự hỗ trợ của con người. Kể từ tháng 4, nó tự tiến hà nh thử nghiệm vử cơ chế trao đổi chất của men bia, suy luận sau khi biết kết quả thử nghiệm và lên kế hoạch cho lần thử nghiệm tiếp theo.
Robot mang tên Adam trong phòng thí nghiệm. Ảnh: Reuters.
Robot đã hỗ trợ người trong các nghiên cứu khoa học suốt nhiửu thập kỷ qua. Song Adam là người máy duy nhất tự thực hiện tất cả các bước trong nghiên cứu, từ đặt giả thuyết tới tiến hà nh thực nghiệm. Những người chế tạo Adam khẳng định rằng tiửm năng của trí tuệ nhân tạo không có giới hạn và một ngà y nà o đó máy móc có thể phát minh ra một thứ vĩ đại chẳng kém gì thuyết tương đối của Albert Einstein.
Techmart Việt Nam - ASEAN+3 - Chợ công nghệ lớn nhất từ trước tới nay
Nổi bật trong các sự kiện khoa học ở trong nước năm nay là Techmart Việt Nam ASEAN+3, với sự tham dự của 650 đơn vị, là hội chợ quốc tế đa ngà nh lớn nhất từ trước tới nay. Ngay tại lễ khai mạc, chứng kiến mức độ sôi động trong trao đổi kiến thức và chuyển giao công nghệ, Bộ trưởng KH&CN Hoà ng Văn Phong khẳng định, khoa học công nghệ đã có vị thế mới.
Bộ trưởng Hoà ng Văn Phong (đứng thứ ba từ trái sang) trò chuyện với đại diện nước bạn Là o. Ảnh: Tiến Dũng.
Hội chợ đã thà nh công vượt mong đợi, và "cho thấy nhu cầu bức xúc của xã hội vử khoa học và công nghệ", Bộ trưởng nhấn mạnh.
Trong khuôn khổ hội chợ, nhiửu hợp đồng được ký với tổng giá trị gần 100 triệu USD. Bộ Khoa học và công nghệ đánh giá đây là một trong những sự kiện nổi bật của ngà nh năm 2009.
Việt Nam lần đầu tham gia Giử Trái đất
Trong bối cảnh môi trường sống ngà y cà ng trở thà nh vấn đử cấp thiết, năm nay Việt Nam lần đầu tiên tham gia chiến dịch toà n cầu Giử Trái đất, với sự hưởng ứng của 6 thà nh phố Hà Nội, Huế, Hội An, Cần Thơ, An Giang, Nha Trang và TP HCM. Trong một tiếng đồng hồ, hà ng triệu người dân và nhiửu công trình công cộng nổi tiếng trên khắp cả nước đã tắt đèn, hưởng ứng khẩu hiệu Tắt đèn, bật tương lai nhằm chống lại sự biến đổi khí hậu.
Hoa đăng trên sông Hoà i ở Hội An trong Giử Trái đất. Ảnh: Hoà ng Hà .
Một lượng điện đáng kể đã được điện tiết kiệm trong Giử Trái đất. Nhưng quan trọng hơn, sự kiện đã giúp nhiửu người nhận thức được mối liên hệ giữa sử dụng năng lượng và biến đổi khí hậu. Mỗi cá nhân chỉ với một việc là m đơn giản như tắt đi một bóng đèn không cần thiết cũng có thể đóng góp và o nỗ lực chung giải quyết vấn đử môi trường cấp thiết toà n cầu.
Lần đầu công bố 3 kịch bản vử Biến đổi khí hậu và nước biển dâng
Nước biển sẽ dâng 75 cm và nhấn chìm một phần năm diện tích đồng bằng sông Cửu Long và o cuối thế kỷ - đây là nội dung của một trong ba kịch bản vử biến đổi khí hậu và nước biển dâng, do Bộ Tà i nguyên và Môi trường công bố lần đầu tiên và o tháng 9 vừa rồi. Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nử nhất của biến đổi khí hậu. Việc công bố các nguy cơ giúp cho các cơ quan và công chúng hiểu rõ tương lai của môi trường sống và chuẩn bị tốt để đối phó.
Bão lụt với mức độ ngà y cà ng khốc liệt hơn, một phần được cho là
do biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến cuộc sống của hà ng triệu người Việt Nam. Ảnh: Hoà ng Hà .
Theo dự báo của Ngân hà ng Thế giới đưa ra tháng 9 vừa rồi, khoảng 40 triệu người Việt Nam bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Lý do là nước ta có đa phần dân số sống dọc theo các vùng đất ven biển, kinh tế vẫn phụ thuộc và o nông nghiệp và ngư nghiệp. Ngay tại TP HCM, biến đổi khí hậu sẽ khiến mùa khô dà i hơn, lượng mưa mùa mưa cao hơn, tình trạng ngập diễn ra rộng và nước lâu rút hơn. Các cơn bão nhiệt đới sẽ nhiửu hơn và khốc liệt hơn.
Phát hiện 163 loà i mới ở lưu vực Mekong
Và o tháng 9, Quử¹ Bảo tồn thiên nhiên quốc tế thông báo các nhà khoa học phát hiện 100 loà i cây, 28 loà i cá, 18 loà i bò sát, 14 loà i lườ¡ng cư, hai loà i động vật có vú và một loà i chim trong lưu vực sông Mekong. Trong số 163 loà i mới có nhiửu loà i phân bố ở Việt Nam như tắc kè da báo (đảo Cát Bà ), dơi mũi ống (ở khu vực đông nam nước ta), ếch cây xù xì (dãy núi Trường Sơn), rắn da vằn (đảo Hòn Sơn, Kiên Giang).
Loà i rắn da vằn được tìm thấy trên đảo Hòn Sơn, tỉnh Kiên Giang. Ảnh: WWF.
Trong giai đoạn 1997-2007, trung bình mỗi năm các nhà khoa học chỉ tìm thấy 106 loà i. à”ng Stuart Chapman, giám đốc chương trình WWF tại tiểu vùng sông Mekong, nói: Chúng tôi nghĩ rằng những phát hiện với số lượng lớn như thế chỉ có trong sách lịch sử.