Chất văn học trong ngôn ngữ điện ảnh Đặng Nhật Minh

HNM| 19/09/2021 16:37

Đã quá quen với tên tuổi đạo diễn Đặng Nhật Minh trong lĩnh vực điện ảnh, ít ai biết ông còn sáng tác khá nhiều tác phẩm văn học và từng được nhận một số giải thưởng như Giải 3 cuộc thi truyện ngắn báo Văn nghệ 1980 - “Thị xã trong tầm tay”, giải kịch bản xuất sắc nhất - “Bao giờ cho đến tháng Mười”.

Chất văn học trong ngôn ngữ điện ảnh Đặng Nhật Minh
Sau khi dựng thành phim, "Bao giờ cho đến tháng Mười" trở thành một kiệt tác kinh điển của điện ảnh Việt Nam sau chiến tranh và đã giành nhiều giải thưởng quốc tế.

Đặng Nhật Minh đã có trên 10 truyện ngắn được tập hợp trong các tập “Nước mắt khô” (NXB Văn học, 1993), “Ngôi nhà xưa” (NXB Trẻ, 2012); truyện vừa “Hoa nhài” (NXB Dân trí, 2016), tập kịch bản “Bao giờ cho đến tháng Mười" (NXB Thuận Hóa, 2002). Phần lớn sáng tác này đều có đời sống rất đặc biệt, trở thành nguồn chất liệu tuyệt vời chắp cánh cho các tác phẩm điện ảnh của ông. Có thể kể tên một số tác phẩm văn học “đứng sau” các bộ phim tên tuổi của ông như: truyện ngắn “Thị xã trong tầm tay”, “Ngôi nhà xưa”, “Trở về”, kịch bản “Bao giờ cho đến tháng Mười”, “Cô gái trên sông”, truyện vừa “Hoa nhài”.

Về đề tài, sáng tác văn học của Đặng Nhật Minh bao quát được phạm vi phản ánh tương đối phong phú: Từ nông thôn, truyền thống (“Bao giờ cho đến tháng Mười”) cho đến thành thị (“Ngôi nhà xưa”, “Tin đồn”); từ chiến tranh, lịch sử (“Gặp gỡ ở cửa rừng”, “Thị xã trong tầm tay”), đến đời sống đương đại (“Trở về”, “Nước mắt khô”). Trong đó, kịch bản văn học “Bao giờ cho đến tháng Mười” đã góp phần đưa bộ phim cùng tên vượt ra khỏi biên giới quốc gia và được Đài truyền hình CNN của Mỹ bình chọn là một trong 18 phim châu Á hay nhất mọi thời đại (2008).

Những năm 1990, Đặng Nhật Minh tiếp tục phản ánh sự chuyển động của kinh tế thị trường ở Việt Nam những năm sau Đổi mới, kéo theo đó là sự hoán đổi các giá trị sống buộc mỗi người phải tự đấu tranh để lựa chọn. Ông không ngại chạm đến những đề tài gai góc, đầy rủi ro, chẳng hạn truyện ngắn “Thị xã trong tầm tay” lấy bối cảnh chiến tranh biên giới, không chỉ cho thấy những suy tư về số phận của nhân dân và Tổ quốc ở một thời điểm lịch sử nhạy cảm, mà còn soi chiếu vào sự phản bội về niềm tin của con người trong chiến tranh...

Văn học của Đặng Nhật Minh một mặt đã phần nào phản ánh sự vận động của đời sống lịch sử, văn hóa, xã hội của Việt Nam từ những năm 80 thế kỷ XX đến sau đổi mới, mặt khác cũng cho thấy sự tiệm cận với các vấn đề mang tính phổ quát của con người, vì lẽ đó các tác phẩm này sau khi được dựng thành phim, đều được công chúng quốc tế đón nhận.

Đặng Nhật Minh có lối viết nhuần nhị, thiên về tính trữ tình, ở đề tài nào tác giả cũng cho thấy cái nhìn điềm đạm, nhân văn và cũng đầy suy tư trăn trở về các phạm trù: Quá khứ - hiện tại, sự ích kỷ - vị tha, niềm tin - sự phản bội. Cái nhìn ấy là sự cộng hưởng từ ba yếu tố: Khả năng quan sát và sự mẫn cảm nghệ thuật thiên phú; phông văn hóa rộng lớn vốn được thừa hưởng từ truyền thống hiếu học của một gia đình xứ Huế; kết quả của những năm tháng tích lũy tri thức qua nhiều con đường khác nhau.

Về hệ thống nhân vật, Đặng Nhật Minh dành sự quan tâm đặc biệt đến người phụ nữ. Điều này hẳn xuất phát từ hoài niệm yêu thương về hình ảnh người mẹ vốn mất từ lúc còn rất trẻ và từ chính nguồn sống văn hóa dân gian mà ông được mẹ truyền thụ. Bên cạnh đó, sáng tác văn học của Đặng Nhật Minh thường hướng đến những con người nhỏ bé, ít tiếng nói trong xã hội. Những nhân vật ấy có một điểm chung là hiền lành, nhẫn nhịn, đôi khi thiệt thòi, lạc lõng giữa những toan tính đời thường, nhưng Đặng Nhật Minh luôn nhìn thấy ở họ vẻ đẹp giản dị ánh lên bởi tình cảm nhân hậu, sự bao dung và cả sự hồn nhiên thuần túy.

Nhìn chung, văn học của Đặng Nhật Minh đã khái quát được rất nhiều vấn đề của xã hội, của thân phận con người trải rộng qua các bối cảnh không gian khác nhau, từ quá khứ đến hiện tại. Tác giả kể chuyện đời, chuyện người, chuyện của chính gia đình mình bằng một văn phong giản dị nhưng ẩn chứa mạch ngầm cảm xúc luôn tuôn chảy, và tất nhiên, không thể thiếu “những cái tứ ám ảnh” - là chìa khóa nghệ thuật để mở cánh cửa đến với điện ảnh. Sáng tác của Đặng Nhật Minh, vì thế, là thứ văn học để chia sẻ với nỗi buồn, nỗi đau của con người, nhất là những người yếu thế.

Nếu đọc kỹ, văn chương của Đặng Nhật Minh còn cho thấy tinh thần phản biện mạnh mẽ được xếp đặt khéo léo trong các cuộc đối thoại hoặc tự thoại của nhân vật. Thực chất, đó là những suy nghiệm và chất vấn mang đậm dấu ấn triết học về sự tồn tại của con người trong xã hội, về những giá trị sống được tạo lập và bị thử thách trong từng bối cảnh văn hóa lịch sử khác nhau.

Những phát hiện sâu sắc của người nghệ sĩ Đặng Nhật Minh từ trong văn học đã thăng hoa trong điện ảnh, vì lẽ đó mỗi bộ phim của ông sau khi khép lại thường lưu lại dư vị lâu dài cho người xem. Dư vị ấy chính là chất văn học đọng lại trong hình hài của ngôn ngữ điện ảnh Đặng Nhật Minh.

(0) Bình luận
  • Dáng quê
    Ai cũng có trong lòng một dáng hình quê hương để mà thương, mà nhớ. Với tôi, đó là hình dáng con đường đi học, của bụi tre làng thấp thoáng trong đêm trăng; là dáng mẹ gánh lúa trên đê hay dáng cha đang lom khom cày ruộng. Quê hương không chỉ là nơi ta được sinh ra và nuôi lớn, mà còn là nơi chan chứa nhiều kỷ niệm êm đềm của tuổi thơ.
  • Những mùa xuân nối tiếp
    Mùa xuân vẫn về qua cây cầu vắt ngang sông. Một khúc sông rộng đủ để những chuyến đò ngang bối rối, chênh chao. Khi không còn chở đò nữa, bóng người lái đò cứ thế xa dần, mờ dần phía cuối con đê. Bến đỗ, nẻo về ngoằn ngoèo, xa tít tắp. Ai đó còn gọi với: thầy ơi, u ơi. Chiếc lá rơi vào chiều lỗi hẹn. Quê và những mùa xuân nối tiếp làm xao động tấm chân tình.
  • Trà Hương vị du ca
    Trong những tinh túy ẩm thực, trà là đồ uống mang hành trình gợi đầy chiêm nghiệm. Trà đến với người bởi nhớ, bởi duyên và bởi sự mê đắm của người, bảo tri kỷ thật chẳng sai.
  • Duyên
    “Lên luôn đi. Tôi chọn cành này thế nào ông cũng sướng mê tơi bời”. Nghe Trúc nói tôi phóng luôn ra bãi sông Hồng. Dinh đào trong đê truyền thống giờ chỉ còn trong ký ức vì đã thành khu Ciputra, nên dân Nhật Tân chuyển ra ngoài ấy, ít năm trước còn than vãn đất tốt quá trồng đào bị lốp. Dinh mới giờ thành cánh rừng mênh mang, cái đẹp quá mạnh hiếp đáp con người. Trúc toe toét bên những cành đã chọn xong, hạ xuống: “Mệnh ông hợp với thế huyền bay lên, mang về làm ăn sẽ tốt”. Tôi ngần ngừ muốn xin cành bạt p
  • Khói chiều nhớ Tết làng xa
    Con người ta sinh ra, lớn lên, trưởng thành rồi xa làng, xa quê có rất nhiều thứ để nhớ. Đặc biệt là vào những ngày cuối năm lây phây mưa bụi, Tết đến xuân về. Có người nhớ gia đình, nhớ bữa cơm sum họp ngày tất niên đến quay quắt. Có người nhớ mùi của Tết đến cồn cào, nhớ mùi của lá dong, gạo nếp, mùi của hoa đào, quất cảnh, của nồi nước mùi già còn bốc khói nghi ngút. Với tôi, trong tất cả những điều để nhớ về Tết xưa còn có thêm một thứ mùi, đó là: Mùi của khói.
  • Phố núi đợi mùa
    Sớm mai thức giấc, cơn gió mang cái lạnh se sắt từ đâu ùa về. Tia nắng mỏng manh không đủ sức tan đi giọt sương khuya còn ướt đầm trên lá, ngược lại, biến chúng thành những viên ngọc lóng lánh cười trong nắng. Mới dăm hôm trước, nắng thu vẫn còn ấm áp cả không gian, mà nay, khí trời bàng bạc như thể mùa đông chạm ngõ. Ngó bên hiên nhà, hoa dã quỳ bừng nở, thay thời gian báo hiệu mùa về.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Khám phá ngã ba Tuần - nơi an giấc nghìn thu của 2 vua, 9 chúa nhà Nguyễn
    Khu vực ngã ba Bằng Lãng (xã Hương Thọ, TP Huế) là hợp nguồn tạo thành sông Hương với vị thế đất đặc biệt nên được các vua chúa nhà Nguyễn chọn làm nơi an nghỉ cuối đời.
  • Gần 500 lễ hội tại Hà Nội được tổ chức, đảm bảo trang trọng, lành mạnh
    Theo báo cáo của UBND Thành phố Hà Nội tại “Họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội Quý I năm 2024” chiều 28/3, từ đầu năm đến nay, gần 500 lễ hội của Thủ đô được tổ chức, đảm bảo trang trọng, vui tươi, lành mạnh…
  • Có một miền chỉ một…
    Cách nay không lâu, nhà thơ Quang Hoài trải qua một cơn bạo bệnh. Rất nhiều bạn thơ lo lắng và không khỏi ái ngại cho ông. Rồi may mắn thay, ông đã “thoát hiểm”! Đó cũng là sự ngạc nhiên mà số phận dành cho ông. Càng ngạc nhiên hơn là sau đó cũng không lâu, gần như ngay lập tức, ông cho hạ sinh đứa con tinh thần thứ mười ba mang tên “Miền Hoài Phương”- một cái tên thật có ý nghĩa, lại rất lạ và hấp dẫn độc giả. Hỏi tác giả, mới hay: Đó là cái tên được kết nối, gắn kết thật khéo bởi tên ông (Hoài) cùng tên
  • Gắn biển công trình chào mừng Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quận Tây Hồ lần thứ VII
    Sáng 29/3, Ủy ban nhân dân - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (UBND - UBMTTQ) quận Tây Hồ tổ chức lễ gắn biển công trình nâng cấp, cải tạo Trường Trung học cơ sở (THCS) Quảng An. Đây là công trình tiêu biểu được quận lựa chọn gắn biển chào mừng Đại hội đại biểu Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quận Tây Hồ lần thứ VII - nhiệm kỳ 2024 - 2029.
  • Kỳ họp chuyên đề HĐND Thành phố Hà Nội quyết định 17 nội dung về 4 nhóm vấn đề
    “Thành phố quyết định triệu tập kỳ họp thứ 15 để kịp thời xem xét, quyết định các vấn đề lớn, quan trọng theo thẩm quyền liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội, công tác cán bộ kiện toàn chức danh Ủy viên UBND Thành phố, gồm 17 nội dung liên quan đến 04 nhóm vấn đề chính”, đồng chí Nguyễn Ngọc Tuấn, Chủ tịch HĐND Thành phố, Phó Trưởng đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội phát biểu.
Đừng bỏ lỡ
Chất văn học trong ngôn ngữ điện ảnh Đặng Nhật Minh
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO