Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực và quê hương Bối Khê

HNMCT| 18/04/2021 08:28

Nguyễn Trực (1417 - 1474) là một trong 4 người được tặng danh hiệu Lưỡng quốc Trạng nguyên của nước ta trong lịch sử phong kiến. Trên quê hương ông, con cháu dòng họ Nguyễn ở Bối Khê không ngừng phát huy truyền thống hiếu học để xây dựng quê hương.

Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực và quê hương Bối Khê
Cổng đền thờ Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực.

“Công danh hai nước đều hoàn thành”

Nguyễn Trực hiệu Hu Liêu, tự Công Dĩnh, nguyên quán tại làng Bối Khê, nay là thôn Song Khê (xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai, Hà Nội). Cha ông là Nguyễn Thời Trung, Giáo thụ Quốc tử giám triều vua Lê Thái Tông, mẹ là Đỗ Thị Chừng. Lớn lên trong cảnh nghèo, Nguyễn Trực vừa chăn trâu cắt cỏ vừa học, mới 12 tuổi đã giỏi thơ văn. Năm Thiệu Bình thứ nhất đời vua Lê Thái Tông (năm 1434), mới 17 tuổi Nguyễn Trực đã đỗ Giải nguyên kỳ thi Hương. Năm Đại Bảo thứ 3 (năm 1442), ông thi Đình và đỗ Tiến sĩ Đệ nhất giáp (Trạng nguyên) khi mới 25 tuổi. Nguyễn Trực là Trạng nguyên đầu tiên được vua Lê Thái Tông ban mũ áo, vinh quy về làng.

Năm Giáp Tuất (1454), mẹ Nguyễn Trực qua đời. Ông cáo quan, về quê chịu tang mẹ. Hằng ngày, ông đọc sách, dạy học, bốc thuốc và được biết đến như một lương y. Sách y học ông để lại có "Bảo anh lương phương" biên soạn năm Ất Hợi (1455) đời vua Lê Nhân Tông, gồm 4 quyển "Xuân", "Hạ", "Thu", "Đông", bàn về phương pháp chữa bệnh, bảo vệ trẻ em. Ngoài ra, ông còn để lại các tác phẩm như "Ngu nhàn tập" (viết về giáo dục khoa cử), "Kinh nghĩa biện luận tập" (gồm các bài về một số vấn đề trong kinh truyện cổ), "Hu Liêu tập" (gồm những bài văn thường).

Là một vị quan liêm khiết, trạng nguyên Nguyễn Trực được vua Lê Nhân Tông yêu quý. Trong thời gian Nguyễn Trực về chịu tang mẹ, vua đã sai vẽ tranh truyền thần ông và để cạnh ngai vàng, tỏ ý luôn nhớ đến Trạng nguyên. Đây là trường hợp hiếm hoi trong lịch sử phong kiến về một Trạng nguyên được nhà vua yêu quý.

Sau khi mãn tang mẹ, năm 1457, Nguyễn Trực được cử đi sứ nhà Minh cùng Bảng nhãn Trịnh Thiết Trường. Gặp đúng lúc nhà Minh tổ chức kỳ thi Đình, muốn cho Bắc triều biết tài học của nước Nam nên hai ông xin dự thi và được vua Minh đồng ý. Kết quả khiến triều đình nhà Minh sửng sốt khi Nguyễn Trực đỗ Trạng nguyên, Trịnh Thiết Trường đỗ Bảng nhãn. Vua nhà Minh phải thốt lên rằng: “Đất nào cũng có nhân tài” và phong cho Nguyễn Trực danh hiệu Lưỡng quốc Trạng nguyên.

Trở về nước, cả Nguyễn Trực, Trịnh Thiết Trường đều được phong chức Thượng thư và được vua ban cho 8 chữ vàng: “Thành công danh Nam Bắc triều biên ngã”, nghĩa là: “Công danh cả hai nước đều hoàn thành”. Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực mất năm 1474, thọ 57 tuổi.

Nơi lan tỏa truyền thống hiếu học

Sau khi Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực qua đời và được an táng tại thôn Bạch Thạch (xã Hòa Thạch, huyện Quốc Oai ngày nay) thì người dân ở quê cha ông (thôn Song Khê, xã Tam Hưng) cũng lập đền thờ.

Đền thờ Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực được xây dựng theo kiểu 2 mái chồng diêm, hai bờ nóc đắp nổi rồng cưỡi mây, ở giữa có viên minh châu, mái lợp ngói mũi hài. Cổng đền có dòng chữ: “Lưỡng quốc Trạng nguyên từ”, phía trước sân còn tấm bia đá “Bối Khê Nguyễn tộc bia ký” thời Nguyễn. Đền gồm 3 gian, hai gian bên có hai tấm bia đá cổ ghi chép về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trực. Gian giữa là ngai thờ và tấm bằng công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (năm 2011). Trong đền thờ có các bức đại tự: “Quốc Ân Gia Khánh”, “Chung Đỉnh Dụ Gia”, “Nguyễn Thị từ đường”. Hai bên đầu hồi có bức cốn chạm lộng cảnh rồng với thiên nhiên độc đáo.

Ông Nguyễn Xuân Ổn, người trông coi đền thờ Nguyễn Trực cho biết: “Ngoài quỹ khuyến học của thôn Song Khê, các dòng họ trong thôn đều có quỹ riêng. Mỗi khi trao quà động viên con em học giỏi, chúng tôi đều tự hào kể về truyền thống hiếu học của dòng họ mà tiêu biểu là cụ Nguyễn Trực. Ngày 22 tháng 12 (Âm lịch) hằng năm là ngày giỗ của cụ, con cháu các nơi về dâng lễ rất đông. Di tích đền thờ vừa là chốn đi về của con cháu trong dòng họ, vừa là nơi thăm viếng, tìm hiểu lịch sử và thân thế của cụ đối với nhân dân cả nước”.

Hiện nay, sách "Bối Khê Trạng nguyên gia phả" do Nguyễn Quýnh - Tiến sĩ triều Lê biên tập, có ghi chép đầy đủ về hành trạng và một số tác phẩm thơ văn của Nguyễn Trực còn được lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Trên quê hương Thanh Oai, có một trường học mang tên Lưỡng quốc Trạng nguyên là Trường Trung học cơ sở Nguyễn Trực (thị trấn Kim Bài) như sự ghi nhớ của hậu thế với bậc tiền nhân - một tấm gương sáng cho lớp lớp con cháu noi theo.

(0) Bình luận
  • Bảo tàng Mỹ thuật ở giữa làng quê (huyện Ba Vì)
    Xứ Đoài là một vùng đất tối cổ - vùng địa văn hoá, địa thi hoạ - nơi mà con người có thể trải nghiệm đời mình trong hệ sinh thái tự nhiên của vùng đất, đi qua những truyền thuyết, cổ tích, để từ đó tạo nên tâm tính, giọng nói đặc trưng của con người xứ Đoài. Nắng và gió, núi và sông xứ Đoài đã gợi cảm hứng sáng tác cho một Tản Đà, một Quang Dũng và nhiều thi nhân, hoạ sĩ: từ Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí đến Sĩ Tốt, Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng... và những thế hệ văn nghệ sĩ sau này, ở họ đều có những sáng tác xuất sắc về xứ Đoài.
  • Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày (huyện Phú Xuyên)
    Đi khắp các vùng miền của Tổ quốc, những cựu tù binh Phú Quốc đã sưu tầm kỷ vật, di vật, tranh ảnh có liên quan đến các nhà tù trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược mà đồng đội và các ông đã trải qua. Hơn 20 năm kiếm tìm và góp nhặt, Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày, do chính những người cựu tù năm xưa thành lập là những minh chứng chân thực về một thời oanh liệt và hào hùng của dân tộc.
  • Bảo tàng Quê hương phong trào chiếc gậy Trường Sơn (huyệnỨng Hoà)
    Hoà Xá là một làng quê nằm sát bờ tả sông Đáy, thuộc vùng ven chiêm trũng Khu Cháy. Nơi đây sớm có phong trào cách mạng ngay từ những năm 1930, là hậu phương trung thành của cuộc kháng chiến chống Pháp. Trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hòa Xá được xem là quê hương của phong trào động viên thanh niên lên đường “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” và câu chuyện huyền thoại “chiếc gậy Trường Sơn”.
  • Khu Cháy, Bảo tàng Khu Cháy - một địa chỉ đỏ về truyền thống đấu tranh cách mạng ở Ứng Hoà, Phú Xuyên
    “Khu Cháy” là thuật ngữ để nói về một khu du kích trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp gồm 22 xã ở phía nam huyện Ứng Hoà và tây huyện Phú Xuyên, Hà Nội.
  • Bảo tàng Tổng cục II (quận Hoàng Mai)
    Toạ lạc tại số 322 đường Lê Trọng Tấn, quận Hoàng Mai, Hà Nội trên khuôn viên rộng 3.500m2, gồm 2 tầng nhà và phần trưng bày ngoài trời, Bảo tàng Tổng cục II hiện lưu giữ 5.830 hiện vật, trong đó có nhiều hiện vật quý hiếm gắn liền với cuộc đời hoạt động của nhiều chiến sĩ tình báo xuất sắc của Quân đội nhân dân Việt Nam. Với chức năng phục vụ công tác nghiên cứu, tham quan học tập, giáo dục truyền thống, Bảo tàng Tổng cục II chính thức được Bộ Văn hoá - Thông tin công nhận nằm trong hệ thống các bảo tàng cấp 2 toàn quân.
  • Bảo tàng Binh chủng Thông tin (quận Ba Đình)
    Bảo tàng Binh chủng Thông tin thuộc loại hình bảo tàng lịch sử chuyên ngành quân sự, là thể chế văn hoá, có chức năng bảo quản và trưng bày các sưu tập về lịch sử Binh chủng Thông tin liên lạc nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, giáo dục, tham quan và hưởng thụ văn hoá của cán bộ, chiến sĩ trong Binh chủng và nhân dân, bạn bè quốc tế.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) qua tiếp thu, chỉnh lý đủ điều kiện trình Kỳ họp thứ 7 của Quốc hội
    Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Nguyễn Công Anh, cho biết, Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) qua những lần xin ý kiến gần đây, cơ bản việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật được các cơ quan Trung ương, đại biểu Quốc hội đánh giá cao và tán thành nhiều nội dung, được lãnh đạo Quốc hội đánh giá đủ điều kiện để trình kỳ họp thứ 7 của Quốc hội.
  • Quận Tây Hồ: đối ngoại nhân dân góp phần lan tỏa hình ảnh đẹp về công tác đối ngoại của Thủ đô
    Chiều 28/3, Quận uỷ Tây Hồ và Liên hiệp các tổ chức hữu nghị thành phố Hà Nội đã tổ chức ký kết Chương trình phối hợp công tác đối ngoại nhân dân giai đoạn 2024 - 2025.
  • Trấn Bình Môn Kinh thành Huế như bị lãng quên
    Trấn Bình Môn là một cổng phụ trong 13 cửa của Kinh thành Huế nhưng ít người lui tới; như bị lãng quên, xuống cấp theo thời gian và tỉnh Thừa Thiên Huế đang triển khai di dời dân để trả lại nguyên trạng cho di tích.
  • Phát động cuộc thi viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”
    Chiều 28/3, Báo Hà Nội mới tổ chức lễ phát động viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”. Cuộc thi hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024) và 67 năm ngày Báo Hà Nội mới xuất bản số hằng ngày đầu tiên (24/10/1957 - 24/10/2024). Đây cũng là dịp tuyên truyền, quảng bá sâu rộng về truyền thống văn hóa lịch sử của Thăng Long - Hà Nội, đặc biệt là những thành tựu kinh tế, văn hóa xã hội của Thủ đô trên hành trình 70 năm xây dựng và phát triển.
  • Phú Thọ ra mắt tour du lịch "Về miền Di sản UNESCO ghi danh"
    Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa-Du lịch đất Tổ năm 2024 diễn ra từ ngày 9-18/4 (tức ngày 1-10 tháng 3 âm lịch) tại Khu Di tích lịch sử đền Hùng thành phố Việt Trì và các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Phú Thọ, với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật hấp dẫn. Đặc biệt, dịp này, Phú Thọ ra mắt tour du lịch “Về miền Di sản UNESCO ghi danh”, lấy đền Hùng làm điểm xuất phát chính để đi đến các điểm danh lam, thắng cảnh khác.
  • Quý I năm 2024, Thành phố Hà Nội đã thu hút 953,2 triệu USD vốn FDI
    Đây là thông tin được Chánh Văn phòng UBND Thành phố kiêm người phát ngôn UBND Thành phố Hà Nội Trương Việt Dũng chia sẻ tại “Họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội Quý I năm 2024”, diễn ra chiều 28/3 tại Trụ sở UBND Thành phố Hà Nội.
  • Đêm nhạc đặc biệt tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff tại Hà Nội
    Vào 20h ngày 30/3, tại Nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội sẽ diễn ra đêm nhạc tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff.
  • Giải Cống hiến 2024: Hòa Minzy là Nữ ca sĩ của năm, Đen Vâu lập cú đúp
    Tối 27/3, tại Nhà hát lớn Hà Nội đã diễn ra lễ trao giải Cống hiến 2024. Đây là mùa giải Cống hiến lần thứ 18 được tổ chức và mùa thứ hai được mở rộng sang lĩnh vực thể thao, với hai hệ thống giải là giải Âm nhạc Cống hiến và giải Thể thao Cống hiến.
  • “Đào, phở & piano” - trọn vẹn tình yêu Hà Nội
    Từ cuối năm 2023, tín hiệu rất vui với điện ảnh trong nước khi những bộ phim cả tư nhân và nhà nước lần lượt ra rạp, tạo được hiệu ứng tích cực. “Đào, phở và piano” của đạo diễn Phi Tiến Sơn là một trong số đó. Phim được nhà nước đặt hàng, từng giành giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23.
  • Hà Nội và những gánh hàng rong...
    Khi nhắc về Hà Nội, trong vô vàn dáng hình hiện hữu, người ta không thể không nhắc tới những gánh hàng rong. Cùng Người Hà Nội hòa vào nhịp sống hối hả của 36 phố phường trên những gánh hàng rong...
Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực và quê hương Bối Khê
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO