Thơ Hà Nội trong dòng chảy cách tân

Vũ Nho| 13/10/2019 07:58

Theo quan niệm của chúng tôi, kể từ đầu thế kỉ XX đến nay, Việt Nam chúng ta đã trải qua một số lần cách tân thơ ca với những mốc lớn là: Phong trào Thơ mới (1932 -1941); Phong trào thơ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược; Phong trào thơ ca từ khi thống nhất đất nước và mở cửa đổi mới (1986 đến nay).

Thơ Hà Nội trong dòng chảy cách tân
Hà Nội - nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ
Theo quan niệm của  chúng tôi, kể từ đầu thế kỉ XX đến nay, Việt Nam chúng ta đã trải qua một số lần cách tân thơ ca với những mốc lớn là: Phong trào Thơ mới (1932 -1941); Phong trào thơ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược; Phong trào thơ ca từ khi thống nhất đất nước và mở cửa đổi mới (1986 đến nay).

Nói sự đổi mới của thơ Hà Nội chúng ta cũng phải đặt trong dòng chảy của cả đất nước. Chúng tôi nhận diện thơ Hà Nội là thơ của các nhà thơ sinh hoạt trong Hội nhà văn Hà Nội, thơ của các Câu lạc bộ thuộc Trung tâm văn hóa của Thành phố Hà Nội, và thơ của các nhà thơ hội viên Hội Nhà văn Việt Nam sống và viết tại Thủ đô.

Bây giờ chúng ta đã có kinh nghiệm trong cuộc đổi mới của thời kì Thơ mới. Và cũng đã có những kinh nghiệm của cuộc đổi thay từ Thơ mới sang thơ chống Pháp, chỗng Mĩ. Dĩ nhiên có cả kinh nghiệm tìm tòi riêng lẻ của các nhà thơ sống và viết ở miền Nam. Những người làm thơ tìm tòi đổi mới thơ ca theo nhiều hướng khác nhau, theo nhiều cách khác nhau. Cũng có người ồn ào tuyên bố. Cũng không ít người lặng lẽ, âm thầm. Chúng tôi đã thử phân chia thơ ca Thủ đô theo các xu hướng khác nhau như sau:
Xu hướng viết trường ca
Đây là một xu hướng nhắm vào sự đổi mới hình thức. Những người viết sau các bài thơ, các tập thơ in riêng, muốn dồn sức để thơ nói về một vấn đề lớn, có sức khái quát, ôm trùm lớn. Bởi thế mà trường ca là một thể loại mà nhiều người tìm tới. Người viết muốn chứng tỏ bút lực của mình, muốn làm mới mình, muốn sử dụng mọi yếu tố kĩ thuật. Có nhà thơ không tiếp tục trường ca như Trần Đăng Khoa. Có thể trước đó đã viết trường ca nay tiếp tục như Hữu Thỉnh, Nguyễn Trọng Tạo. Có người lần đầu viết rồi gắn bó với trường ca như Trần Anh Thái, Nguyễn Anh Nông, Lê Thị Mây. Có người chỉ một lần tạt qua trường ca như Mai Nam Thắng, Lê Ngọc Bảo, Nguyễn Vũ Tiềm, Nguyễn Viết Chữ. Có người viết trường ca đồ sộ như Nguyễn Linh Khiểu với tập “Hoa linh” (710 trang khổ 16 x 24)… Có người còn đưa ý kiến ngay trong thể loại trường ca, cũng có thể có “phản trường ca”, ý muốn nói đến những việc làm khác với trường ca cổ điển. Tuy nhiên, trường ca là một thể loại mới được du nhập vào chưa lâu. Lý thuyết về nó chưa có hệ thống và bài bản. Vì vậy nói đến cách tân trường ca có thể là quá sớm.
Xu hướng viết thơ ngắn
Không có tuyên ngôn gì ghê gớm, nhưng các nhà thơ sống và viết ở Hà Nội, hầu như đều thử sức với thể thơ ngắn. Bởi lẽ thơ ngắn là sự diễn tả cảm xúc cô đọng, dễ nhớ, dễ thuộc. Tìm tòi thơ ngắn có Nguyễn Hoa. Một cây bút thơ viết ngắn khác là Mai Quỳnh Nam. Trong các tập thơ của các nhà thơ Hà Nội xuất bản gần đây, không khó để tìm ra một vài bài thơ ngắn.

Về xu hướng viết thơ ngắn, phải kể đến việc du nhập thể thơ Haiku của Nhật. Có người làm Haiku nhưng Việt hóa chỉ đề là thơ 3 câu. Có người  làm Haiku thuần Nhật với số câu, số chữ và “quý ngữ”. Danh sách này có thể kể Đinh Nhật Hạnh, Cao Ngọc Thắng, Phùng Gia Viên, Nguyễn Ngọc Căn… và các Haijin của Câu lạc bộ thơ Haiku Việt Hà Nội.

Xu hướng cách tân dựa vào ảnh hưởng của thơ nước ngoài
Các nhà thơ trẻ, những người biết ngoại ngữ có thể đọc trực tiếp thơ nước ngoài từ bản gốc đã cách tân bằng cách học tập các thủ pháp kĩ thuật của nước ngoài. Đứng đầu danh sách khá dài này là nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Viết theo xu hướng này ở mức độ nhiều ít khác nhau, ở Hà Nội, có thể kể đến Bằng Việt, Giáng Vân, Tuyết Nga, Hà Huy Hiệp, Thái Bá Tân…

Trong buổi tọa đàm “Những khuynh hướng sáng tác thơ Hà Nội đương đại” của Hội Nhà văn Hà Nội sáng 10 tháng 9, nhà thơ Đỗ Ngọc Yên nhấn mạnh hai nhà thơ cách tân tiêu biểu là Nguyễn Việt Chiến (dựa trên thơ truyền thống) và Nguyễn Linh Khiếu (dựa trên điểm nhìn tư tưởng triết học). Trong khi đó, nhà thơ Nguyễn Việt Chiến lại khẳng định hai tác giả ấn tượng là Nguyễn Phúc Lộc Thành (thơ lục bát) và Hoàng Xuân Tuyền (thơ tự do) với giọng mới mẻ là giễu nhại.
Xu hướng quay trở lại những thể thơ truyền thống
Khi phong trào Thơ mới bùng nổ và phát triển mạnh mẽ, vẫn có nhà thơ kiên trì với thơ cổ điển (thơ cũ), đường thi là Quách Tấn, lục bát là Nguyễn Bính. Bây giờ cũng thế thôi. Hầu như nhà thơ nào cũng thử sức với thể tài này, dù biết rằng lục bát dễ viết, khó hay. Một số tác giả viết nhiều lục bát có thể kể: Phạm Công Trứ, Nguyễn Thị Mai, Bùi Kim Anh, Đặng Vương Hưng, Nguyễn Thế Kiên, Lê Tiến Vượng,… Có cả một trang mạng thơ lục bát khá nhộn nhịp do nhà thơ Đặng Vương Hưng sáng lập. Các nhà thơ nổi bật như Hữu Thỉnh, Vũ Quần Phương, Trần Đăng Khoa, Trần Ninh Hồ, Phan Thị Thanh Nhàn, Đoàn Thị Lam Luyến,… đều có thơ lục bát. 

Một số tác giả thơ sinh hoạt trong Câu lạc bộ thơ Đường. Làm sống lại loại thơ này với các nội dung phản ánh cuộc sống đương đại. Tuy vậy chưa thấy có tác giả thơ Đường luật nổi trội.

 Nhà thơ Trần Quang Quý sáng tạo ra loại thơ riêng là thơ 5 câu. Thực chất đây có thể coi là 4 câu cộng một.  Độ dài ngắn các câu khác nhau. Thái Bá Tân trước đó đã thử nghiệm 6 câu kiểu xit giô của nước ngoài. Như vậy là về hình thức chúng ta có đủ các loại  từ 1 đến 6 câu, chưa có ai chú ý thơ 7 câu. Thơ 8 câu thì ngày xưa đã có thất ngôn bát cú.  Về phương diện câu thơ, nhà thơ Vương Trọng thử nghiệm và mời mọi người viết thơ “đa thanh”. Mỗi câu thơ có đủ sáu thanh điệu của tiếng Việt. Tuy nhiên, chỉ có nhà thơ làm được những bài thơ kiểu này, vì đây là một “luật” chặt chẳng khác thơ Đường. Chính tác giả viết “Như vậy làm thơ đa thanh khó hơn rất nhiều so với các loại thơ quen biết, thậm chí còn khó hơn cả thơ Đường luật”.  (Có loại thơ đa thanh như thế Vương Trọng - Báo Đại biểu Nhân dân điện tử, ngày 6/2/2014). 

Quay trở về đồng dao có Nguyễn Trọng Tạo, Trần Lan Vinh. Đặc biệt, Trần Lan Vinh thành công với Gọi mưa (2002) và Lục bát đồng dao  (2015).
Xu hướng thơ trào phúng
Thơ trào phúng là một vũ khí sắc bén để phê phán, đả kích những thói hư, tật xấu của xã hội, đả kích kẻ thù  nội xâm là nạn tham nhũng, hối lộ, chạy chức quyền, lợi ích nhóm. Tiếp bước những Thợ Rèn, Xích Điểu, Đồ Phồn, Tú Mỡ có các tác giả sinh hoạt ở CLB thơ trào phúng Hà Nội. Tuy nhiên, chưa có người thành danh nổi bật. Chúng tôi muốn Ban Chấp hành và Hội đồng thơ của Hội Nhà văn Hà Nội cần quan tâm  hơn nữa đến xu hướng thơ giàu tính chiến đấu này.
Xu hướng thơ mạng
Đây chỉ là nói đến các tác giả coi mạng xã hội là nơi công bố sáng tác chính của mình. Chúng tôi chỉ kể một số tác giả công bố thơ mạng như Mạc Mạc, Trần Hậu, Hạt Cát Diệu Sinh, Chử Thu Hằng, Nguyễn Thị Ngọc Mai, Nguyễn Lâm Cẩn… Không thể kể hết danh tính của họ. Nhưng thơ trên mạng, rồi họ in thành tập thơ  bình thường. Một số bài được cộng đồng mạng tán thưởng và khi in bình thường cũng được chú ý.

Phải kể đến thơ mạng của CLB thơ Facebook Việt Nam. CLB này kết hợp các CLB  thơ Facebook của các địa phương tổ chức giao lưu và xuất bản thơ. Các CLB văn chương của Thủ đô như Tháp Bút, Hồ Gươm, Tràng An, Thiên Đức, Thanh Xuân, Ba Đình, Thi đàn thứ bảy, Bắc Từ Liêm,… Đây là phong trào thơ ca quần chúng, từ đó một số nhà thơ nổi trội sẽ gia nhập Hội Nhà văn Hà Nội và Hội Nhà văn Việt Nam.
Xu hướng độc lập
Các nhà thơ không tuyên bố, không tuyên ngôn, không sốt sắng theo một xu hướng nào. Họ lặng lẽ đổi mới thơ mình, trước hết là đổi cách nhìn đời, đổi cách cảm xúc, đổi cách  trình bày hình ảnh, đổi cách diễn đạt câu chữ.  Họ là số đông các nhà thơ mà tên tuổi đã quen thuộc với công chúng. Danh sách quá dài nên xin phép không thống kê.

Chúng tôi ghi nhận tất cả những cố gắng của các nhà thơ đã thành danh và chưa thành danh, các nhà thơ đã có vị trí không thể thay thế trên thi đàn và những nhà thơ đang lặng lẽ phấn đấu để có được sự đóng góp xứng đáng. Dù là đổi mới theo cách nào, cuối cùng vẫn là tạo ra được những bài thơ hay. Cái đích cuối cùng của sự đổi mới là thơ hay, chứ không phải đổi mới chỉ để nhằm đổi mới. 

Vâng! Cách tân là một công việc khó, đòi hỏi thời gian và cả các tài năng, đòi hỏi sự kiên trì bền bỉ. Không vì thiếu vắng những tập thơ thật hay, không vì một vài tập thơ được giải thưởng mất hút “không một tiếng vang” trong đời sống văn học mà nghĩ rằng cách tân đã thất bại hoặc cần chống cách tân. Cuộc cách tân thơ ca lần này của Hà Nội diễn ra trên sự tìm tòi nhiều hướng, nhiều phương diện. Nó có lúc ồn ào, có lúc âm thầm. Nhưng chắc chắn phải khẳng định rằng nó đã đúng hướng. Và nhất định sẽ có những tác phẩm xứng đáng với sự chờ đợi của bạn đọc.
(0) Bình luận
  • Dưới bóng cây mận già
    Năm ấy, một ngày đầu mùa hè, con ngựa bạch xuất hiện ở cổng nhà tôi với hai cái sọt to tướng đầy măng rừng trên lưng. Chở nặng, và bị cột vào gốc cây, con ngựa đứng im, đầu hơi cúi xuống trầm tư. Cái đuôi dài xác xơ thi thoảng vẩy lên đuổi một con ruồi vô ý.
  • Hạnh phúc của mẹ
    Gần bảy giờ, trời đã nhá nhem tôi mới về tới phòng trọ. Tôi giật mình vì có bóng người đang ngồi thu lu trước cửa. Hóa ra đó là mẹ… Tôi vội hỏi vì sao mẹ lên chơi mà không nói trước để tôi ra bến xe đón. Mẹ nói lên đột xuất nên không muốn gọi, sợ tôi bận, mẹ bắt xe ôm về phòng trọ của tôi cũng được. Lúc này tôi mới để ý dưới chân mẹ là một cái túi du lịch to, mẹ đã mang theo khá nhiều quần áo, chắc không định ở chơi vài ngày rồi về. Lòng dạ tôi bỗng bồn chồn.
  • Câu chuyện một giờ
    Kate Chopin (1850 - 1904) là nhà văn người Mỹ và là một trong những tác giả nữ quyền đầu tiên của thế kỷ 20. Vốn là một người nội trợ, nhưng cuộc đời bà đã thay đổi kể từ sau cái chết yểu của người chồng. Bà trở thành nhà văn viết truyện ngắn đầy tài năng và giàu năng lượng. Kate Chopin được biết đến nhiều nhất qua tiểu thuyết “The Awakening” (1899) - câu chuyện tiên tri đầy ám ảnh về một người phụ nữ.
  • Hoa thủy tiên của mẹ
    Đã nhiều năm trôi qua chúng tôi không lên bờ đón Tết. Mẹ nói đời mẹ gửi cả vào sông. Sống ở trên sông. Mai này mẹ nằm lại đáy sông, nhờ sông giữ giùm phần linh hồn người thiên cổ. Mẹ không muốn xa dòng sông nửa bước. Tôi lớn lên trên chiếc ghe chòng chành sóng nước, qua bao mùa gió trăng. Mùa xuân này tôi ra lái thuyền ngồi chải tóc.
  • Ký ức xương rồng
    (Làm sao em nhớ Mưa ngoài song bay… T.C.S)
  • Tin vào nắng
    Cuối giờ chiều, Diệp gọi cho cô về số máy cơ quan, vừa kịp “Alô” đã nghe đầu kia choe chóe: “Mày còn chết gí ở đấy à? Tuần sau tao cưới rồi, đang túi bụi đưa thiếp mời đây. Mày phải về từ hai hôm trước còn giúp các cụ tiếp khách ở nhà.” Diệp lúc nào cũng thế, cứ ào ào như đi đánh trận. Cầm tấm thiệp được thiết kế khá cầu kỳ, tên chú rể là Biền - không nằm trong số những người quen cũ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Quận Tây Hồ: đối ngoại nhân dân góp phần lan tỏa hình ảnh đẹp về công tác đối ngoại của Thủ đô
    Chiều 28/3, Quận uỷ Tây Hồ và Liên hiệp các tổ chức hữu nghị thành phố Hà Nội đã tổ chức ký kết Chương trình phối hợp công tác đối ngoại nhân dân giai đoạn 2024 - 2025.
  • Trấn Bình Môn Kinh thành Huế như bị lãng quên
    Trấn Bình Môn là một cổng phụ trong 13 cửa của Kinh thành Huế nhưng ít người lui tới; như bị lãng quên, xuống cấp theo thời gian và tỉnh Thừa Thiên Huế đang triển khai di dời dân để trả lại nguyên trạng cho di tích.
  • Phát động cuộc thi viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”
    Chiều 28/3, Báo Hà Nội mới tổ chức lễ phát động viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”. Cuộc thi hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024) và 67 năm ngày Báo Hà Nội mới xuất bản số hằng ngày đầu tiên (24/10/1957 - 24/10/2024). Đây cũng là dịp tuyên truyền, quảng bá sâu rộng về truyền thống văn hóa lịch sử của Thăng Long - Hà Nội, đặc biệt là những thành tựu kinh tế, văn hóa xã hội của Thủ đô trên hành trình 70 năm xây dựng và phát triển.
  • Phú Thọ ra mắt tour du lịch "Về miền Di sản UNESCO ghi danh"
    Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa-Du lịch đất Tổ năm 2024 diễn ra từ ngày 9-18/4 (tức ngày 1-10 tháng 3 âm lịch) tại Khu Di tích lịch sử đền Hùng thành phố Việt Trì và các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Phú Thọ, với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật hấp dẫn. Đặc biệt, dịp này, Phú Thọ ra mắt tour du lịch “Về miền Di sản UNESCO ghi danh”, lấy đền Hùng làm điểm xuất phát chính để đi đến các điểm danh lam, thắng cảnh khác.
  • Quý I năm 2024, Thành phố Hà Nội đã thu hút 953,2 triệu USD vốn FDI
    Đây là thông tin được Chánh Văn phòng UBND Thành phố kiêm người phát ngôn UBND Thành phố Hà Nội Trương Việt Dũng chia sẻ tại “Họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội Quý I năm 2024”, diễn ra chiều 28/3 tại Trụ sở UBND Thành phố Hà Nội.
  • Đêm nhạc đặc biệt tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff tại Hà Nội
    Vào 20h ngày 30/3, tại Nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội sẽ diễn ra đêm nhạc tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff.
  • Giải Cống hiến 2024: Hòa Minzy là Nữ ca sĩ của năm, Đen Vâu lập cú đúp
    Tối 27/3, tại Nhà hát lớn Hà Nội đã diễn ra lễ trao giải Cống hiến 2024. Đây là mùa giải Cống hiến lần thứ 18 được tổ chức và mùa thứ hai được mở rộng sang lĩnh vực thể thao, với hai hệ thống giải là giải Âm nhạc Cống hiến và giải Thể thao Cống hiến.
  • “Đào, phở & piano” - trọn vẹn tình yêu Hà Nội
    Từ cuối năm 2023, tín hiệu rất vui với điện ảnh trong nước khi những bộ phim cả tư nhân và nhà nước lần lượt ra rạp, tạo được hiệu ứng tích cực. “Đào, phở và piano” của đạo diễn Phi Tiến Sơn là một trong số đó. Phim được nhà nước đặt hàng, từng giành giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23.
  • Hà Nội và những gánh hàng rong...
    Khi nhắc về Hà Nội, trong vô vàn dáng hình hiện hữu, người ta không thể không nhắc tới những gánh hàng rong. Cùng Người Hà Nội hòa vào nhịp sống hối hả của 36 phố phường trên những gánh hàng rong...
  • Phố cổ của tôi
    Tạp chí Người Hà Nội trân trọng giới thiệu tới quý độc giả bài thơ Phố cổ của tôi của tác giả Nguyễn Duy Quý.
Thơ Hà Nội trong dòng chảy cách tân
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO