Chắc có người nói, thơ thiếu nhi đương nhiên phải trong trẻo. Nhưng thơ Hoài Khánh lại khác. Từng tứ thơ được huyền thoại hóa cùng các đồ chơi, đồ vật trong tưởng tượng thơ mộng của bạn đọc nhỏ tuổi. Điều này không còn gặp nhiều trong đời sống hiện đại, khi mà tuổi thần tiên đôi lúc là khoảng trời cách biệt với thế giới tinh thần của người lớn, vốn phải gánh chịu nhiều mối lo toan thường nhật. Nhà thơ Hoài Khánh cùng một số cây bút chuyên viết cho thiếu nhi đã về/ đến được khoảng trời thơ mộng đó.
Thơ thiếu nhi Hoài Khánh đã tạo cho các em một khu vườn đẹp để vui chơi
Từ tập thơ trình làng “Bé kim giây” (Nxb Hải Phòng, 1991), Hoài Khánh đã đặt được bước chân của mình vào vương quốc tuổi thần tiên. Có thể nói ngay thời điểm đó, nhà thơ đã được các “thần dân” của vương quốc đặc biệt ấy chấp nhận là một người bạn thân, một công-dân-nghệ-sĩ. Sau đó, Hoài Khánh lần lượt cho xuất bản 3 tập thơ kế tiếp, “Tia nắng xanh” (Nxb Hải Phòng, 1996), “Trăng treo giữa nhà” (Nxb Hội Nhà văn, 2004), “Dắt biển lên trời” (Nxb Kim Đồng, 2012). Và hiện ông đang chuẩn bị công bố tập thơ thứ 5. Ngay từ khi xuất hiện, thơ Hoài Khánh được thiếu nhi và cả người lớn háo hức đón nhận bởi giọng điệu riêng qua mắt nhìn thơ trẻ, háo hức kiếm tìm, khám phá thế giới. Bất cứ bạn đọc nào cũng có thể nhận thấy phía sau những bài thơ thiếu nhi ngộ nghĩnh, thơ mộng đáng yêu của Hoài Khánh là bàn tay ấm áp của người lớn luôn ân cần dìu dắt, dưỡng dục con trẻ trưởng thành.
Đọc tác phẩm viết cho thiếu nhi nói chung, tôi nhận thấy hướng hành trình của các tác giả đa phần không tiến về phía trước mà đi ngược lại phía sau dòng chảy thời gian để trở về với thuở đầu đời tơ non, khờ dại. Với cách nhìn nhận như vậy, ngay từ tập thơ “Bé kim giây”, Hoài Khánh đã có được bài thơ “chạm đích” mà ông cần đi đến. Đó là bài “Kim đồng hồ”, viết năm 1988, một trong những tác phẩm đầu tay của ông.
Bài thơ là một câu chuyện kể với ba nhân vật (bác kim giờ, anh kim phút và bé kim giây) làm nên một gia đình, một xã hội trên mặt chiếc đồng hồ: “Bác kim giờ thận trọng/ Nhích từng li, từng li/ Anh kim phút lầm lì/ Đi từng bước, từng bước/ Bé kim giây tinh nghịch/ Chạy vút lên trước hàng”
Ở đây, hai nhân vật, “bác” và “anh” đều xuất hiện ngộ nghĩnh, đáng yêu, luôn ân cần bên “bé kim giây”. “Bác” và “anh” trở thành người thân yêu như ông bà, cha mẹ, anh chị; thành bạn chơi, đồ chơi, cột mốc, thành con đường cho bé tung tăng. Chỉ ba nhân vật trong một không gian nhỏ nhưng tạo nên một khung cảnh yên bình, một vườn chơi sạch sẽ đến tinh khiết. Điều thú vị là, tác giả đã mang tới cho bạn đọc điều bất ngờ trong khổ thơ cuối cùng: “Ba kim cùng tới đích/ Rung một hồi chuông vang”. Tôi đồ rằng, chính bài thơ này đã chạm đến được đích cảm xúc của bạn đọc ở bất kỳ lứa tuổi nào. Với cá nhân tôi, bài thơ là vẻ đẹp của sự hòa đồng, cảm thông và trách nhiệm giữa các thế hệ trong cộng đồng, một gia đình thương yêu gắn bó, một xã hội công bằng.
Từ kinh nghiệm bản thân tôi thấy, không phải ai cũng làm được thơ cho thiếu nhi. Nhiều người cố gắng nhưng vẫn không vượt qua được ranh giới của tuổi tác, thế hệ và tư duy “không thể trẻ thơ”. Điều này thì Hoài Khánh lại làm được một cách tự nhiên, không hề khiên cưỡng. Từng bài thơ của ông cứ tự dưng mà hình thành, tự dưng mà kết nên hình hài như một đứa trẻ với tư duy hồn nhiên sẵn có. Sự thành công ấy của Hoài Khánh, theo tôi trước hết, ông biết hóa thân thành trẻ nhỏ, tránh được lối nói ví von, so sánh, ẩn dụ gián tiếp... Nhà thơ biết cách mặc định, giả định hình ảnh, sự việc bằng con mắt quan sát của trẻ thơ. Ông thường chọn cách nói trực tiếp, biến mình thành đồ chơi, thành đồ vật xung quanh các bé. Ông biết tuân theo quy luật tâm lý, tình cảm của các bé, từ đó biến mọi vật trở nên ngộ nghĩnh và lạ lẫm. Ông tự mình khám phá và tìm thấy những điều bí mật của thiên nhiên, vũ trụ ngay trong những sở thích rất bản năng của trẻ con lúc ăn uống, vòi vĩnh, học tập, nô đùa... “Nấp trong quả bưởi/ Một đàn tép con” (Bí mật); “Thủy triều tung hoa đón/ Mây trời cùng xuống bơi” (Tắm biển); “Núi như ông già/ Ngồi bên biển cả/ Lặng lẽ câu cá/ Vai quàng khăn bông” (Đèo Hải Vân).
Có thể nói, thế giới trẻ thơ đã phủ ngập, chiếm lĩnh trọn vẹn thơ Hoài Khánh. Do vậy, nhiều bài thơ được ông viết ra chân thực tự nhiên và gây xúc động mạnh. Những câu thơ hồn nhiên, thấm đẫm nhân tính sau đây làm ta thấy ngỡ ngàng trước vẻ đẹp bình dị, đáng yêu của đời sống này. “Buồm mẹ và buồm con/ Đã cuộn tròn nằm ngủ/” (Chiều bến sông); “Thế giới như trẻ con/ Đánh chừa rồi xin lỗi/ Nở nụ cười tươi non/ Đủ làm vơi giận dỗi” (Ngày mở đầu tháng sáu).
Không chỉ biến cảm xúc của mình thành trẻ nhỏ, thơ Hoài Khánh còn mang đến một tình yêu thương ân cần, với trách nhiệm cao cả của những bậc làm cha làm mẹ, luôn nâng niu dìu dắt thế hệ kế tiếp: “Vươn cao phơi tấm lưng trần/ Búp măng ngay thẳng mơ dần thành tre” (Búp măng). Trong bài thơ “Mây”, tình yêu thương của tác giả còn mang ý nghĩa giáo dục trực tiếp, trở thành bài học luân lý tự nhiên cho con trẻ: Mải chơi quên lời mẹ/ Mây lạc giữa trời cao/ Suốt cả ngày bêu nắng/ Bị ốm, ai thương nào?”
Chính bởi sự ân cần, dặn dò, yêu thương của người lớn với trẻ con nên trong một vài bài thơ đầu tay, tác giả còn để lộ mục đích giáo dục khiến ý tưởng tác phẩm chưa chín tới. Kéo theo đó cảm xúc sáng tạo cũng chưa được đẩy lên đến mức cần thiết. Ví dụ như các bài thơ “Nếu Hải Phòng chỉ toàn người lớn”, “Làng em không có bố”… Gần đây, nhà thơ đã khắc phục được những hạn chế của giai đoạn đầu nên thơ của ông ngày càng có sức lôi cuốn tự nhiên với bạn đọc nhỏ tuổi.
Thêm một điều đặc biệt trong thế giới trẻ thơ trong thơ Hoài Khánh, đó là không có sự khu biệt cho độ tuổi cố định nào. Biên độ nhân vật trẻ thơ của Hoài Khánh trải rộng từ khi các bé cất tiếng bi bô đầu tiên đến tuổi mới lớn. Đây là giọng thơ ngộ nghĩnh dành cho các bé ở lứa tuổi mẫu giáo: “Nhộn hơn trẻ thơ/ Sấm không râu tóc/ Tuổi bằng lũ nhóc/ Vẫn được làm ông” (Sấm).
Khi các em cắp sách tới trường, lòng thêm thênh thang ước mơ trong trang vở mới: “Sáng ra biển hóa trẻ con/ Sóng lắc ông trời thức dậy/ Dã tràng cõng nắng lon xon/ Mắt thụt mắt thò hấp háy/” (Xuân trên đảo Bạch Long Vĩ); Trường đảo ngang sườn dốc/ Đường đá xếp tận nơi/ Những con chữ khó nhọc/ Dắt biển lên với trời” (Đường ở đảo).
Và còn có những trang viết mà Hoài Khánh dành cho tuổi mới lớn mơ mộng, khi các em háo hức hòa nhập vào đời sống nhiều sắc màu, mang những hoài bão, đam mê và nhiệt huyết: “Nay em mười bốn tuổi tròn/ Cái gì cũng đầy bí mật/ Mắt nhìn như quả sấu non/ Đủ gây men thơm trời đất” (Nay em mười bốn tuổi).
Nhìn một cách tổng thể, thơ Hoài Khánh luôn hướng đến đối tượng thiếu nhi, thể hiện rõ trong lựa chọn giọng điệu, đề tài, thể loại... Tuy vậy, một số câu thơ, bài thơ hay của ông lại dành cho mọi lứa tuổi. Trong những câu thơ đó, trẻ em được nhìn thấy khoảng trời trong veo, được chơi với vạn vật trong một thế giới thơ mộng và huyền thoại. Còn bạn đọc lớn tuổi lại nhìn thấy trong những câu thơ ấy ánh sáng tư tưởng, tính nhân văn, vẻ đẹp của sáng tạo chìm ẩn trong “thế giới đồ chơi”. Như hình ảnh người mẹ hiền trong bài thơ “Mẹ phơi rơm” đã hóa thành biểu tượng của người mẹ thiên nhiên, mang ý nghĩa khái quát: “Cời rơm cuộn từng làn sóng/ Mẹ cầm gậy như chèo thuyền/ Sân phơi hóa thành biển rộng/ Mẹ nâng cả buổi trưa lên”.
Hay trong bài thơ “Xuân trên đảo Bạch Long Vĩ”, câu thơ sau đây có thể dành cho nhiều đối tượng bạn đọc với đa dạng tâm trạng. Trong tĩnh tại vẫn thấy hết những chuyển động phức hợp của đời sống con người, thiên nhiên, vũ trụ: “Đèn biển đêm qua nhấp nháy/ Bây giờ đứng quấn khăn sương”.
Cũng như một nốt trầm, một quãng nghỉ của những giai điệu đời sống đang diễn ra. Trong những câu thơ “không có tuổi”, Hoài Khánh đôi lúc biểu đạt được sự đa nghĩa, khá tài hoa. Đây là một cặp lục bát đã cho tôi cảm giác, ánh xạ của nó cứ lan xa mỗi lần đọc lại: “Rơm phơi óng cả khung trời/ Bầy chim thả tiếng hót rơi cũng vàng” (Đường làng em).
Không chỉ thế, thơ Hoài Khánh còn rất đa nghĩa và phức hợp trong những cảm xúc mạnh và khá độc đáo. Trong đó, tính đa nghĩa thực sự là một thử thách không nhỏ với thơ viết cho đối tượng thiếu nhi. Bởi liên tưởng của các em thường gần gũi và dễ hiểu, cách nhìn trong trẻo, ngây thơ. Nếu tính đa nghĩa không được tác giả tiết chế phù hợp sẽ gây cho các em cảm giác khó hiểu, xa lạ. Trong bài thơ “Chim chìa vôi”, Hoài Khánh đã thể hiện thành công hình tượng chú chim chìa vôi, nhân vật trung tâm làm nên một sớm mai tinh khôi, an bình: “Hạt sương còn giắt bên hông/ Chìa vôi vác cuốc ra đồng ríu ran/ Nhỏ nhoi như một hòn than/ Hót lên, cời lửa nhen ban mai hồng”.
Thêm một đặc điểm nổi bật nữa trong thơ thiếu nhi Hoài Khánh là, giàu cảm xúc, nhất quán, tạo được hấp lực mạnh cho bạn đọc nhỏ tuổi. Bài thơ “Phố Đà Lạt” của ông đã ngấm vào tôi chất men say chếnh choáng ngay từ lần đọc đầu tiên. Ai đã đến Đà Lạt chắc ghi sâu trong tâm trí những con đường đèo quanh co, thác nước, mái nhà chìm trong rừng cây nhấp nhô. Bài thơ theo nhịp đồng dao tựa bước chân trẻ thơ nhảy nhót đan dệt những điểm nhấn, tạo nên bức tranh mờ ảo trong sương mờ ở thành phố cao nguyên thơ mộng này: “Vén sương/ Rẽ gió/ Cõng chữ/ Qua đèo/ Thông reo/ Mái phố/ Mặt trời/ Chạy theo”.
Thơ thiếu nhi Hoài Khánh đã tạo cho các em một khu vườn đẹp để vui chơi, một con đường rộng tới lớp, một ban mai trong lành thuở đầu đời. Nhiều câu thơ ấn tượng của ông được các em thuộc làm lòng. Nhà thơ đã gặp các bé thơ, được vui đùa, ăn ngủ, học hành với tuổi thần tiên. Mỗi bạn đọc chắc có cảm nhận riêng về thơ thiếu nhi Hoài Khánh. Riêng tôi muốn được hóa thân thành một em nhỏ trong bản làng vùng cao nghèo khó, heo hút này: “Bản làng em sơ sài/ Chênh vênh trên núi đá/ Vẫn có bao điều lạ/ Từ sách hồng bước ra/” (Bên ô cửa đá).
.jpg "Điện Biên Phủ - nguồn cảm hứng sáng tạo lớn của văn học nghệ thuật")
.jpg "Vẽ tiếp bức tranh về “Văn minh trà Việt”")
.png "Vì sao phân khu Tài Lộc được ví như “mỏ vàng” trên đảo Vũ Yên?")
.png "Mảng xuất khẩu của Vinamilk khởi sắc nhờ các thị trường chủ lực")
.jpg "Lịch sử cá nhân trong dòng lịch sử quốc gia qua trường hợp \"Hoan Châu Ký\"")
