Xa rồi vườn táo

Hoàng Định| 20/07/2017 08:26

Dịp Hà Nội 1000 tuổi, nhà văn hóa Hữu Ngọc từng thốt lên buồn buồn: “… công chúng ít biết đến, nhưng trong giới thức giả văn hoá, ai cũng biết anh…, hiểu biết sâu cả văn hoá phương Đông lẫn phương Tây”. “Anh say mê, âm thầm làm việc, nên ít nổi danh”- Người được nhắc đây là cụ Tảo Trang Vũ Tuân Sán, vừa qua đời ở tuổi 102. Trước đó, thư viện của cụ với rất nhiều tư liệu quý đã được tặng cho Viện Hán Nôm, còn cả những nghi vấn, ghi chép đáng làm đề tài nghiên cứu.

Kí ức của người lớn tuổi từng làm việc ở Sở Văn hóa Hà Nội về cụ Sán thường “kèm” chiếc xe đạp cọc cạch, đi khắp nơi lọ mọ đọc văn bia, nối phả, tìm những giá trị còn bị khuất bóng đem ra cho thiên hạ biết. 

Xa rồi vườn táo
Nhà nghiên cứu Vũ Tuân Sán - Ảnh: Đặng Thủy


Vũ Tuân Sán sinh năm 1915, giáp những kì thi Nho học cuối cùng của đất nước. Tuổi hoa niên của Vũ Tuân Sán trải đến là lắm đỗi. Nhà có nhưng không phải khá giả hẳn, theo nếp thi thư, “cậu” Sán được ăn học đàng hoàng, qua tú tài vào hẳn trường Luật. Thời ấy, bác sĩ đã được gọi “quan đốc”, còn tấm bằng cử nhân luật là cánh cửa vào quan trường, đặng có danh, có lộc.

Nhưng Vũ Tuân Sán lại đèo bòng mộng chữ nghĩa, cộng tác với Vũ Đình Long – một trong vài tác giả viết kịch nói đầu tiên, gửi Tiểu thuyết thứ bẩy truyện ngắn “Hướng về mặt trời”, “Chiếc bào thai”, “Tắt lửa lòng” với bút danh Tảo Trang (Vườn táo), in “Hoa mai của phương Đông” trên Tri tân. Đang đường đường tri huyện Mỹ Lộc - Hà Nam - thì cách mạng nổ ra, ông liêm quan ấy đón nhận hồ hởi, không biết rằng những chìm nổi (chữ của Hữu Ngọc) của mình đang bắt đầu.


Với chủ trương dùng thân sĩ, người trong bộ máy chính quyền cũ vào guồng máy mới của Cụ Hồ, Vũ Tuân Sán làm việc trong ngành tư pháp. Nền hòa bình ngắn ngủi chấm dứt, theo kháng chiến ra vùng tự do, ông cử nhân luật làm trong bộ máy kinh tế, dạy trường thiếu sinh quân, xê dịch liên tục trong vùng Khu Bốn cũ. Đến năm 1951, gia đình trong vùng tạm chiếm gieo neo quá, ông trở vào thành, hành lại nghề luật ở Hải Phòng. Hết 9 năm, không di cư vào Nam như vài người thân, Vũ Tuân Sán chọn đường ở lại, bắt đầu đoạn đời mới của mình.

Sáu năm đầu hòa bình, Vũ Tuân Sán được sử dụng ở chân thẩm phán tòa án thành phố, tư cách công chức lưu dụng. Ngày lại ngày tra xét, luận tội danh theo điều này ý nọ, đêm về chữ nghĩa nó lại “cắn”, rằng văn bản Hán Nôm này chưa được hiểu đúng, nhân vật nọ bị đặt nhầm chỗ. Hẳn là thế, nên đến năm 1961, ông về sở Văn hóa làm chân bảo tồn bảo tàng. Kho kiến thức cổ được tận dụng, làm đầy thêm qua những chuyến đi, những cuộc tra cứu, đề tài. Hà Nội đầy ắp gia phả, tộc phả, truyền thuyết, chiếc xe đạp lăn bánh từ vị trưởng họ này ở Thanh Trì đến tấm bia, huyền tích nọ bên Đông Anh, Gia Lâm. Túi dết đựng đồ ăn, bút sổ, sách tra cứu, phả tộc họ, ông ăn ở “dầm dề” giữa những “tàn dư phong kiến”.

Đấy là thời kì bia tượng đập bỏ, sắc phong đem đốt, đình miếu không phá thì thành kho hợp tác. Di sản đấy chứ đâu, nhưng “chúng” cứ gắn liền với mê tín dị đoan, thói tục cổ hủ phải loại trừ. Những người nhặt nhạnh giá trị của quá khứ như ông đã làm việc vất vả, âm thầm vô cùng. Không yêu, không tiếc “của giời”, không làm được.

Cứ thế, đến 1975 là đủ tuổi hưu. “Gừng càng già càng cay”, bên viện Hán Nôm lại vời sang làm chân nghiên cứu. Đấy là cái kho chữ nghĩa, thoả sức lòng yêu quốc học, nơi có những bậc túc Nho hiểu biết, tôn trọng nhau. Ông thoát khỏi việc sự vụ, dịp này dịp nọ thành phố hay đây đó cần, để mà chăm chăm đèn sách. Những đề tài, những bài báo viết thêm bên đồng lương hưu giúp gia đình đỡ túng quẫn. Và đàn con đông đúc đã lớn lên, kiếm ra tiền. Ngoài sáu chục, Vũ Tuân Sán thấy mình đã có thể chuyên tâm vào cái nghiệp ông hằng yêu mến, đỡ bị cơm áo ngày thường, những yêu cầu phục vụ sát sạt của cơ quan chủ quản chi phối. Có thể đây là thời kì ông toả ảnh hưởng nhiều nhất chăng? Làm từ điển, tra cứu, hệ thống lại những vấn đề đã đặt ra, đi lại những nơi đã đến, cứ miệt mài thân già.

Hà Nội hẳn là vùng đất thâm canh của Vũ Tuân Sán. Càng đào xới, nhà nghiên cứu càng thấy nó mênh mông. Đứng chung trong chi chít ấn bản, đến năm 2007, ở tuổi 93, cụ mới ra sách riêng “Hà Nội xưa & nay” 500 bản ở Nhà xuất bản Hội Nhà văn, với sự giúp sức của Trung tâm nghiên cứu Quốc học. 

Dầy ngót nghìn trang, tập hợp những bài báo, khảo cứu quãng sáu chục năm qua, đây là một công trình rất có hệ thống. Phần “Sử Địa” gồm những bài về việc định đô Thăng Long, gốc tích Lý Thường Kiệt, Thăng Long thời Lý Trần, văn bia, hội Hướng thiện, xác định địa điểm Đông Bộ Đầu… Phần “Di tích” cho ta biết thêm về những vùng đất hằng được nhắc đến, tưởng tất cả đã rõ. Đó là miếu Đồng Cổ, chùa Sét, chùa Đại Bi, Thập Tam Trại… “Núi Nùng, núi Khán hay núi Sưa” làm tường minh một nhận thức phổ biến, đã vào cả bản đồ năm 1962 của thành phố, nhưng lại sai. Về núi Nùng, ngọn núi vẫn được coi là tiêu biểu của kinh đô xưa, Vũ Tuân Sán trích tới ba tác giả Phan Huy Chú, Doãn Kế Thiện, Trần Bá Lãm để thấy nó nằm trong thành, gần điện Kính Thiên. Bài về khu phố Hoàn Kiếm ngày nay là một khảo cứu công phu, xuyên suốt từ xa xưa đến giai đoạn trước năm 1930, với những giá trị kinh tế, văn hoá nghệ thuật, chính trị. Nhiều làng nghề không còn nay được “lôi” ra đến tiên sư, tổ sư, nơi thờ phụng, như nghề tráng gương, khắc ván in, khảm xà cừ. 

Xa rồi vườn táo
Năm 2014, nhà nghiên cứu Vũ Tuân Sán đã vinh dự được báo Thể thao & Văn hóa trao Giải thưởng Lớn “Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội” 
Hai phần “Danh nhân” và “Văn học” cho thấy Vũ Tuân Sán nặng lòng nhất với Cao Bá Quát (3 bài), Nguyễn Khuyến, Bùi Xương Trạch, Chu Văn An (đều 2 bài), Thiều Chửu. “Hồ Xuân Hương và Freud” in từ năm 1953, vẻn vẹn 7 trang, bật mí một Vũ Tuân Sán đã có thể khác: tranh luận, bộc lộ đến quyết liệt, không quá kín đáo hay nghiêng về tư liệu. 

Văn Miếu - Quốc Tử Giám là địa điểm nằm lòng của nhiều nhà nghiên cứu, tưởng đã được khảo cứu cả. Rất lọ mọ, Vũ Tuân Sán tìm ra tấm khắc bài thơ chữ Nôm treo chỗ “rất cao, phía trên xà nhà”. Đối chiếu với một bức khác trong Đại Mỗ, Từ Liêm, ông “tồn nghi” là của chúa Trịnh Doanh. Những dòng “thống khoái” bò ra: “Nó quý ở chỗ đã giới thiệu sự có mặt của thứ chữ viết riêng biệt của dân tộc tại nơi mà chữ Hán của kinh thánh truyện hiền vẫn là thứ chữ được chính thức coi trọng” (trang 601).

Bài “Đọc “Lược truyện các tác gia Việt Nam” (tập 1) – tác gia các sách Hán Nôm” ở phần cuối - “Các đề tài khác” - cho thấy một Vũ Tuân Sán với kiến văn quảng bác, thái độ trân trọng, thành thật với đồng nghiệp nghiên cứu. Dẫn từ các tác giả phương Tây như Gaspardone tới Phan Huy Chú, Dương Quảng Hàm của ta, ông khen cặn kẽ và góp ý: “Một điều đáng tiếc khác là các soạn giả không ghi rõ những tài liệu đã được dùng trong việc viết các tiểu sử tác gia hoặc liệt kê tác phẩm”. Đây là lời phê rất nặng thể hiện trong một thái độ cẩn trọng, cho thấy ông coi trọng vai trò sách tra cứu thế nào. Và về mặt phương pháp (đằng sau là đạo đức), bài viết từ mấy chục năm trước này chả hề lạc hậu trong thời buổi hôm nay.

Vũ Tuân Sán đã trải nhiều biến cố, về xã hội là các chế độ chính trị, về văn hoá là Nho tàn, Tây học, “học thuật Liên Xô” rồi lại ồ ạt Âu Mỹ hôm nay. Xuất thân Khổng học, đào tạo trường Tây rồi “trở về” với Quốc học, thế là cụ đã “vắt” qua thế kỉ XXI được hơn 10 năm. Đủ chưa? Và người đời đánh giá cụ đã đúng vị trí? Con người tri túc ấy hẳn đã có câu trả lời, để mà “yên hưởng” cho thanh thản. 

Với tôi, nghĩ về ông tôi lại nhớ tới ngôi nhà yên tĩnh, lui hẳn vào trong ngõ, hoa đình có chữ “Tĩnh tâm trai” của cụ ở Đại Từ (quận Hoàng Mai). Nơi ấy có khu vườn thơm thảo, nơi ấy đã in dấu hình ảnh của của một ông già bé nhỏ ngày ngày lặng lẽ, đắm chìm trong thư tịch cổ, lụi cụi tra cứu, như con ong cần mẫn tiết ra những giọt mật tri thức cho đời. 
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Sắp ra mắt 2 bộ phim hoạt hình nhân kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ
    Hãng phim Hoạt hình Việt Nam cho biết, hai bộ phim “Lời hứa Điện Biên” và “Chiếc xe thồ Điện Biên” đang trong quá trình sản xuất, hoàn thiện để chào mừng kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024).
  • Gần 500 lễ hội tại Hà Nội được tổ chức, đảm bảo trang trọng, lành mạnh
    Theo báo cáo của UBND Thành phố Hà Nội tại “Họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội Quý I năm 2024” chiều 28/3, từ đầu năm đến nay, gần 500 lễ hội của Thủ đô được tổ chức, đảm bảo trang trọng, vui tươi, lành mạnh…
  • Có một miền chỉ một…
    Cách nay không lâu, nhà thơ Quang Hoài trải qua một cơn bạo bệnh. Rất nhiều bạn thơ lo lắng và không khỏi ái ngại cho ông. Rồi may mắn thay, ông đã “thoát hiểm”! Đó cũng là sự ngạc nhiên mà số phận dành cho ông. Càng ngạc nhiên hơn là sau đó cũng không lâu, gần như ngay lập tức, ông cho hạ sinh đứa con tinh thần thứ mười ba mang tên “Miền Hoài Phương”- một cái tên thật có ý nghĩa, lại rất lạ và hấp dẫn độc giả. Hỏi tác giả, mới hay: Đó là cái tên được kết nối, gắn kết thật khéo bởi tên ông (Hoài) cùng tên
  • Vụ nam sinh bị đánh tổn hại 99% sức khỏe: Công an Hà Nội sẽ xử lý nghiêm việc đưa thông tin xấu độc
    Liên quan đến việc một nam sinh tại quận Long Biên (Hà Nội) gần đây bị đánh tổn hại sức khỏe 99%, Thiếu tướng Nguyễn Thanh Tùng, Phó Giám đốc Công an TP. Hà Nội cho biết, đang tiếp tục điều tra làm rõ, xử lý đúng người đúng tội. Đồng thời cơ quan công an điều tra, xử xử lý nghiêm minh cá nhân, tổ chức đưa thông tin xấu độc về vụ việc này trên mạng xã hội.
  • Thương hoài xe sứ hàng rong
    Bố tôi bảo rằng, người Hà Nội sành sỏi chơi hàng gốm sứ, có đắt một chút mà món hàng ưng ý họ cũng sẽ mua. Mà gốm sứ Bát Tràng mang theo hồn cốt người Hà thành, dẫu đồ sứ nhập ngoại hay đồ nhựa, inox ào ạt thì gốm sứ Bát Tràng luôn có một vị trí trang trọng trong ngôi nhà của họ.
Đừng bỏ lỡ
  • Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) qua tiếp thu, chỉnh lý đủ điều kiện trình Kỳ họp thứ 7 của Quốc hội
    Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Nguyễn Công Anh, cho biết, Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) qua những lần xin ý kiến gần đây, cơ bản việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật được các cơ quan Trung ương, đại biểu Quốc hội đánh giá cao và tán thành nhiều nội dung, được lãnh đạo Quốc hội đánh giá đủ điều kiện để trình kỳ họp thứ 7 của Quốc hội.
  • Quận Tây Hồ: đối ngoại nhân dân góp phần lan tỏa hình ảnh đẹp về công tác đối ngoại của Thủ đô
    Chiều 28/3, Quận uỷ Tây Hồ và Liên hiệp các tổ chức hữu nghị thành phố Hà Nội đã tổ chức ký kết Chương trình phối hợp công tác đối ngoại nhân dân giai đoạn 2024 - 2025.
  • Trấn Bình Môn Kinh thành Huế như bị lãng quên
    Trấn Bình Môn là một cổng phụ trong 13 cửa của Kinh thành Huế nhưng ít người lui tới; như bị lãng quên, xuống cấp theo thời gian và tỉnh Thừa Thiên Huế đang triển khai di dời dân để trả lại nguyên trạng cho di tích.
  • Phát động cuộc thi viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”
    Chiều 28/3, Báo Hà Nội mới tổ chức lễ phát động viết kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô “Ký ức tự hào”. Cuộc thi hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024) và 67 năm ngày Báo Hà Nội mới xuất bản số hằng ngày đầu tiên (24/10/1957 - 24/10/2024). Đây cũng là dịp tuyên truyền, quảng bá sâu rộng về truyền thống văn hóa lịch sử của Thăng Long - Hà Nội, đặc biệt là những thành tựu kinh tế, văn hóa xã hội của Thủ đô trên hành trình 70 năm xây dựng và phát triển.
  • Phú Thọ ra mắt tour du lịch "Về miền Di sản UNESCO ghi danh"
    Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa-Du lịch đất Tổ năm 2024 diễn ra từ ngày 9-18/4 (tức ngày 1-10 tháng 3 âm lịch) tại Khu Di tích lịch sử đền Hùng thành phố Việt Trì và các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Phú Thọ, với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật hấp dẫn. Đặc biệt, dịp này, Phú Thọ ra mắt tour du lịch “Về miền Di sản UNESCO ghi danh”, lấy đền Hùng làm điểm xuất phát chính để đi đến các điểm danh lam, thắng cảnh khác.
  • Quý I năm 2024, Thành phố Hà Nội đã thu hút 953,2 triệu USD vốn FDI
    Đây là thông tin được Chánh Văn phòng UBND Thành phố kiêm người phát ngôn UBND Thành phố Hà Nội Trương Việt Dũng chia sẻ tại “Họp báo thông tin tình hình kinh tế - xã hội Quý I năm 2024”, diễn ra chiều 28/3 tại Trụ sở UBND Thành phố Hà Nội.
  • Đêm nhạc đặc biệt tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff tại Hà Nội
    Vào 20h ngày 30/3, tại Nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội sẽ diễn ra đêm nhạc tôn vinh nhà soạn nhạc Sergei Rachmaninoff.
  • Giải Cống hiến 2024: Hòa Minzy là Nữ ca sĩ của năm, Đen Vâu lập cú đúp
    Tối 27/3, tại Nhà hát lớn Hà Nội đã diễn ra lễ trao giải Cống hiến 2024. Đây là mùa giải Cống hiến lần thứ 18 được tổ chức và mùa thứ hai được mở rộng sang lĩnh vực thể thao, với hai hệ thống giải là giải Âm nhạc Cống hiến và giải Thể thao Cống hiến.
  • “Đào, phở & piano” - trọn vẹn tình yêu Hà Nội
    Từ cuối năm 2023, tín hiệu rất vui với điện ảnh trong nước khi những bộ phim cả tư nhân và nhà nước lần lượt ra rạp, tạo được hiệu ứng tích cực. “Đào, phở và piano” của đạo diễn Phi Tiến Sơn là một trong số đó. Phim được nhà nước đặt hàng, từng giành giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23.
  • Hà Nội và những gánh hàng rong...
    Khi nhắc về Hà Nội, trong vô vàn dáng hình hiện hữu, người ta không thể không nhắc tới những gánh hàng rong. Cùng Người Hà Nội hòa vào nhịp sống hối hả của 36 phố phường trên những gánh hàng rong...
Xa rồi vườn táo
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO