(NHN) Đửn Sa Lãng, còn gọi là đửn Nhà Bà như một bảo tà ng truyửn thống văn hóa dân tộc. Đửn ở thôn Thượng, xã Liên Hà , huyện Đan Phượng - thâm nghiêm trầm mặc, hướng ra mặt sông Hồng. Phía bên kia sông là huyện Mê Linh, đất đô kử³ của Hai Bà Trưng.
Thần tích đửn Sa Lãng kể rằng: Cuối mùa xuân năm 20 của thế kỷ thứ nhất có một vị quan ở đất Nam Hải sinh được một người con gái đặt tên là Sa Lãng. Sa Lãng nhan sắc, lại có tà i võ nghệ. Bà cùng anh trai là Hùng Lĩnh ngà y đêm luyện tập kiếm cung, nặng lòng yêu nước và căm thù giặc.
Khi đó, nhà Đông Hán xâm chiếm nước ta. Thái thú Tô Định khét tiếng tà n ác, bạo ngược. Nghe tin Sa Lãng trẻ đẹp, lại có tà i thao lược, hắn đòi ông quan phải nộp Sa Lãng là m tử³ thiếp. Tin ấy đến với gia đình, mọi người đửu phẫn nộ và cự tuyệt. Tô Định gọi Hùng Lĩnh lên phủ đường dọa nạt và bắt gả em gái cho hắn, ông một mực không nghe nên đã bị chúng giết. Tô Định cho quân vây bắt hai mẹ con Sa Lãng. Trong cơn nguy hiểm, Sa Lãng được thị nữ cứu thoát, Bà liửn trốn vử vùng đất bãi Hạ Trì nương náu. Bà quyết tâm nuôi chí phục thù và được nhân dân xa gần tin theo ngà y cà ng đông.
Khi Hai Bà Trưng phất cử khởi nghĩa, Sa Lãng đem quân vử tụ nghĩa, được Hai Bà Trưng giao cho trọng trách chỉ huy nghĩa quân đánh giặc. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi, Hai Bà Trưng xưng vương, ban thưởng cho các tướng sĩ. Sa Lãng được phong tước lộc và cấp quân lương để trở vử vùng đất bãi thăm dân.
Bà vử đến bến sông Hạ Trì, nhân dân vui mừng nghênh đón. Một thời gian sau, Bà hóa ở đây, lúc ấy mới ngoà i hai mươi tuổi. Tưởng nhớ công lao của bà , nhân dân lập đửn thử ở thôn Thượng gọi là đửn Nhà Bà . Ngôi đình bến sông Hạ Trì gọi là đình Dà y, tôn vinh Sa Lãng là thà nh hoà ng là ng.
Ảnh minh họa
Lễ hội kỷ niệm nữ tướng Sa Lãng có quy mô lớn nhất trong vùng, xưa cả xã Hạ Trì, nay bao gồm hai xã Liên Hà và Liên Trung. Hội chính và o ngà y 8-3 âm lịch. Sáng ngà y mồng 7 các lực lượng tham gia lễ hội tập trung đông đủ tại đình và đửn. Mọi người bao sái, lau chùi đồ tế khí, chồng kiệu và o nơi quy định rồi tiến hà nh lễ nhập tịch. Quan viên tế gồm 12 người có vị thế trong là ng xã tế trước. Đặc biệt là cử ra một thiếu nữ trẻ, đẹp, chưa có chồng, con nhà gia giáo, mặc quần áo dà i trắng, vác tấm biển đử hai chữ Túc Tĩnh, nghĩa là luôn giữ thái độ nghiêm túc và yên tĩnh trong việc tế lễ. Đây là vinh dự lớn cho gia đình có con gái được chọn cử tham gia việc nà y, giá trị không kém vị thế của ông chủ tế. Phải chăng đây cũng là biểu trưng của nữ tướng Sa Lãng uy nghiêm và son trẻ.
Trò nghiửm quân
Chiửu mồng 7 diễn ra cuộc nghiửm quân tại đình Dà y. Nghiửm quân là cuộc tổng duyệt, kiểm tra, thi tà i các lực lượng tham gia lễ hội, cũng là biểu dương sức mạnh của nghĩa quân do nữ tướng Sa Lãng chỉ huy đánh giặc lúc đương thời. Tiết mục đầu tiên là duyệt đánh trống cái. Một trống lớn do hai người mặc áo nậu khiêng đứng giữa sân đình. Bốn thôn Thượng thôn, Trung thôn, Hạ thôn, mỗi thôn cử một người dự thi đánh trống.
Người và o đánh trống trước được ưu tiên cho thôn đăng cai lễ hội. Có một ban giám khảo chấm điểm. Người thi đánh trống mặc áo the, khăn xếp, thắt lưng đử, đi một vòng và o sân theo hướng xuất đông, nhập tây theo chiửu ngược kim đồng hồ, dõng dạc đánh ba hồi, ba tiếng trống. Không khí lễ hội trang nghiêm, tĩnh lặng, chỉ nghe những tiếng trống đổ hồi. Lần lượt 4 người thi đánh trống xong, ban giám khảo chấm giải, thưởng cho cơi trầu có 12 miếng cau tươi. Người nhận thưởng coi được ân phúc lớn.
Cuộc thi duyệt trống cái mở đầu trò nghiửm quân ở hội đửn Sa Lãng. Tiếp theo là cuộc thi trống dửn. Cũng 4 đội thi, mỗi đội 10 người, 6 trống, 1 thanh la, 1 trống khẩu và 1 trống cơm. Đội trống đi hà ng hai, từ trong đình ra theo chữ nhị. Đến giữa sân người dự thi lắng nghe tiếng trống khẩu, nhảy đửu một bước sang hai bên, hướng mặt và o trong đình.
Phần thứ hai cuộc nghiửm quân là các lực lượng đô tùy khênh kiệu. Một kiệu lớn mui luyện cao 3 tầng, do 24 đô tùy nghênh giá, 5 chiếc kiệu giá văn kiểu bát cống và 1 kiệu võng đà o do 8 người đảm nhiệm. Đoà n người che tà n, vác lọng, binh khí, bát bửu... khoảng trên 200 người, ăn mặc chỉnh tử khênh kiệu từ sân đình lên mặt đê rồi hạ xuống đặt đúng vị trí trước sân đình.
Buổi tối có hát ca trù hầu thánh ở đình Dà y và đửn Sa Lãng, nhưng tuyệt đối không được hát chèo ở trước cửa đình và đửn. Nếu có thì diễn ra ở phía sau hoặc bên ngoà i, vì họ quan niệm như thế mới đảm bảo tính nghiêm túc trong những ngà y lễ hội.
Tế thần
Ngà y 8 tháng 3 chính hội đửn Sa Lãng, mở đầu bằng nghi lễ tế thần. Chủ tế giữ vai trò con trưởng của thánh Mẫu mặc áo tím, 12 quan viên tế mặc áo xanh lam sẫm.
Năm nà o chủ tế là người có chức sắc từ cửu phẩm trở lên thì được đội mũ cánh chuồn, cân đai và đi hia. Trước tiên là lễ tuyên sắc phong của các triửu vua đã ban tặng. Từ trong hậu cung, hai ông bê hòm sắc đi ra trong không khí trang nghiêm tĩnh lặng. à”ng chủ văn tuyên đọc, chủ tế lùi một bước quử³ xuống chiếu. Lễ vật cúng trong đửn chỉ có xôi và chè. Suốt 3 tuần tế dẫn dâng nước, dâng rượu, dâng hoa... đửu có phường bát âm hòa theo bước chân quan viên tế. Phường trống dửn hòa nhịp phía ngoà i sân.
Khi đọc văn tế, mọi người yên lặng lắng nghe rà nh rõ từng lời. Bà i văn tế được hóa trước bà n thử. Quan viên tế cùng dân chúng lễ tạ. Tiếp theo các ngà y 9, 10,11 quan viên các thôn lần lượt và o tế theo từng thôn.
Rước kiệu
Chiửu ngà y 8 tháng 3 cuộc rước lớn từ đửn Sa Lãng xuống đình chợ Dà y đi trên đê sông Hồng. Các chức sắc trong là ng, xã nghênh bức phù điêu thánh Mẫu từ trong khám thử chuyển lên kiệu lớn nhất hình mui luyện. Buông rèm gấm thêu kín 3 mặt tầng trên của kiệu. 24 đô tùy là nữ mặc áo trắng, quần đen, đầu và lưng quấn khăn đử khiêng kiệu. Đi bên cạnh có 24 đô tùy dự phòng để khiêng thay nhau. 4 người vác tà n, lọng che mát hai bên kiệu. Đi đầu đoà n rước là hà ng cử ngũ sắc bay phấp phới. Tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng tù và vang động một vùng.
Đám rước như con rồng khổng lồ, chầm chậm theo con đê sông Hồng uốn lượn, đi đến sẩm tối mới đến cổng đình chợ. Nhân dân nô nức thắp đèn, đốt đuốc đứng hai bên đường đón đợi, rước thánh và o đình. Buổi tối, hát ca trù hầu thánh Mẫu. Ban ngà y đám rước sôi động bao nhiêu, ban đêm không gian tĩnh lặng thâm trầm bấy nhiêu. Một sự cân bằng của âm và dương, của đời và đạo... mới hay tà i hoa của ông cha ta mở lễ hội cổ truyửn.
Rước sắc
Điửu đặc biệt ở lễ hội đình Dà y là tục rước sắc. Ngà y xưa, mỗi là ng xây một nhà thử vọng thủ, đặt ở giữa là ng. Đây là nơi trông giữ sắc phong sau ngà y giã hội. Lần lượt từng là ng được cử giữ sắc phong của thánh một năm. Đó là vinh hạnh cho cả là ng. Họ quan niệm rằng năm ấy được hầu thánh, là m ăn sẽ thịnh đạt hơn.
Đám rước sắc vử là ng, người người hồ hởi trải chiếu hoa suốt từ đửn đến nhà vọng thủ. Hai bên đường cắm những cây bông, cây lộc, nhiửu con giống chim, cá, ếch, nhái đan bằng tre, giang nhuộm phẩm xanh đử treo dọc đường đi từ cây bông nà y đến cây bông kia rất đẹp mắt. Đó là biểu hiện của sự phồn thực, cầu mong mưa thuận, gió hòa, vạn vật sinh sôi đơm hoa kết quả. Nét văn hóa của cư dân nông nghiệp cổ truyửn. Đêm vử, nhà vọng thủ sáng đèn tế lễ yên vị, mọi người cảm thấy sự tốt là nh yên ổn dẫn đến sự già u sang.
Hội bơi trải
Lễ hội đửn Sa Lãng năm nà o cũng có bơi trải. Khúc sông Hồng trước cửa đình chợ Dà y là địa điểm cuộc bơi thi. Trong đửn cứ tế lễ, ngoà i sông bơi trải cuốn hút rất đông người xem (trong lễ, ngoà i hội). Mỗi là ng chuẩn bị một thuyửn nan dà i 6m để dự thi và một thuyửn để chèn phá đội bạn. Thuyửn thi có 6 người: một người lái ở phía đuôi thuyửn, một người bơi chèo ở mũi thuyửn, hai người bơi hai bên, một người đánh trống khẩu thúc giục và một người vừa gõ thanh la vừa phất cử đuôi nheo cổ vũ.
Người thi bơi là nam giới khửe mạnh, cởi trần, đóng khố, đầu chít khăn đử. Nhịp điệu bơi trải hối hả theo tiếng trống, thanh la và tiếng hô to: Tông! (trống), beng! (thanh la) bơi! những mái chèo đẩy mạnh nước và đúng tiếng: bơi! những tiếng: Tông! Beng! Bơi! dồn dập, mau dần khi thuyửn lao tới đích. Cuộc thi bơi trải vòng ba lần qua sông nước chảy. Trong cuộc thi, mỗi là ng dùng một thuyửn nan nhử 3m được phép luồn lách chèn phá thuyửn thi của đội bạn, gây khó khăn cho thuyửn đối thủ, tạo thuận lợi cho thuyửn thi để đội nhà thắng cuộc. Trò bơi trải diễn ra hà o hứng đẹp mắt dưới dòng sông. Trên bử đê hà ng nghìn người xem reo hò, cổ vũ.
Hội đửn Sa Lãng còn có đấu vật, vật thử thánh và vạt già nh giải thưởng. Thổi cơm thi trên cạn và đánh cử người... Có lẽ, thi bơi trải là đông vui và hối hả nhất. Bởi thế có câu: Hối hả xem bơi, tả tơi xem hội. Các trò bơi trải, thổi cơm thi, cử người... diễn ra liên tục trong những ngà y lễ hội. Hội đửn Sa Lãng có quy mô hội vùng, hội lớn nhất ở huyện Đan Phượng hiện nay.