Phố Ngõ Gạch, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội
Danh thắng & Di tích Hà Nội - Ngày đăng : 15:25, 16/10/2017
Phố Ngõ Gạch dài 128m, rộng 6m.
Phố này cùng với phố Nguyễn Siêu nguyên là lòng sông Tô Lịch cũ, bị lấp vào năm 1897. Khúc sông Tô ở chỗ này là thuộc thôn Cổ Lương, tổng Hậu Túc, huyện Thọ Xương cũ. Đình, đền của thôn này hiện còn ở phố Nguyễn Siêu. nay ở giữa phố Ngõ Gạch chỗ số nhà 10 có một ngôi đình cổ. Đó là đình của thôn Thanh Hà, vốn xưa ở vào chỗ đầu phố Hàng Chiếu gần cửa ô Quan Chưởng. Tới năm 1817 do sửa chữa cửa ô, mở rộng thêm đường xá nên dân làng Thanh Hà phải dỡ đình rời vào đây. Một tấm bia hiện còn ở trong đình, do Bùi Tú Lĩnh soạn năm 1855 đã kể lại như vậy. Tấm bia này còn ghi tỉ mỉ rằng vào mùa xuân năm Mậu Thân (1818) chỉ mới dựng tạm đình bằng tre gỗ. Đến năm Nhâm Ngọ (1822) mới xây gạch. Ngoài ra, trong đình này còn có một tấm bia nữa ở tường bên trái ghi lại thần tích soạn năm Thuận Thiên thứ ba (1430). Theo thần tích này thì thành hoàng thôn Thanh Hà là một anh hùng đời Trần, có công chống quân Nguyên. Đó là ông Trần Lựu, được cử giữ đất Vũ Ninh, từng đánh thắng giặc Nguyên, sau lại được cử đi kinh lý các trấn, quét sạch giặc cỏ. Khi về đến thôn Thanh Hà thì ông mất, dân lập đền thờ.
Hiện nay trong đình có một đôi câu đối minh họa sự tích này:
Cổ tích hiển thần uy, công kỳ Vũ Ninh, nghiêm dực giáp binh tam vạn chúng.
Gia danh trưng thánh thụy, linh trù Tô Thủy thăng bình nhai hạng bán thiên thu.
Nghĩa là:
Tích cũ hiển oai thần, huân công rạng đất Vũ Ninh, dưới trướng binh hùng ba vạn kẻ.
Tên thơm lừng phép lạ, khí thiêng ngời dòng Tô Lịch, xóm thôn hưng thịnh nửa nghìn năm.
Như vậy thì thần tích này có thể bổ dung cho chính sử và chứng minh lịch sử lâu đời của thôn Thanh Hà (trong số các tướng của Lê Lợi cũng có người tên Trần Lựu. E có sự lẫn lộn chăng?)
Từ khi sông Tô bị lấp, phố này và phố Nguyễn Siêu thành hình thì tại đây có những hàng bán vôi, gạch, do đó thành tên.
Thời Pháp thuộc trước năm 1890 có tên là phố Hàng Gạch (rue des Briques), năm 1920 đổi thành phố Guyli Bờlăngsa (rue Julie Blanchart) năm 1945 đổi thành phố Ngõ Gạch. Những lần đổi tên sau vẫn giữ nguyên tên này.
Nay thuộc phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm.