Trần Dần - một "ca đặc biệt"

Nhà  thơ Nguyễn Duy cũng nhận định tại buổi tọa đà m Thơ Trần Dần tối 1/3 ở L'espace, Hà  Nội: Nếu đời viết của đa số người cầm bút là  công cuộc tìm tòi, gom nhặt, sà ng lọc chữ nghĩa, thì Trần Dần là  người chế tạo chữ nghĩa mới.

Cái tôi trữ tình cũng là  thằng

Theo giảng viên, thạc sĩ Hà  Thị Hạnh, trong thơ ca bác học nói riêng và  văn học chính thống nói chung, không ai xây dựng trực tiếp cái tôi trữ tình qua hình tượng thằng cả. Người ta có thói quen coi thằng là  một đối tượng có tính phản diện. Thế nhưng thơ của Trần Dần đầy những thằng: thằng Thịt, thằng Truồng, thằng Tòi. Nếu liên tưởng đến những thằng Bửm, thằng Cuội trong văn học dân gian thì dễ nhận thấy cái tôi của Trần Dần có tính cách bất thường đầy thách thức.

Trước một cái tôi như thế, người ta thường vội và ng kết tội nó phản trữ tình hay tầm thường hóa con người. Cũng có người cho rằng nhà  thơ bị ám ảnh tình dục triửn miên nên đã là m bẩn chữ, nhưng thạc sĩ Hà  Thị Hạnh khẳng định đó là  âm thanh bùng ra khi lòng náo động những tiếng kêu không tiếng và  đó là  cái tôi vô ngã.

ThS Hà  Thị Hạnh, NPB Phạm Xuân Nguyên, nhà  thơ Dương Tường, nhà  thơ Hữu Việt tại buổi tọa đà m Thơ Trần Dần.

Cái tôi vô ngã chỉ là  một giai đoạn trong cuộc đời sáng tác của Trần Dần, trước nó là  những giai đoạn khác (như cái tôi cách mạng), sau nó là  một cái tôi đầy chiêm nghiệm. Nhưng theo thạc sĩ Hà  Thị Hạnh, trong lịch sử­ thơ Việt, ít cái tôi nà o dám đẩy mình và o những tự thú hiện sinh như Trần Dần. Cho dù hoà i nghi, trăn trở hay sám hối đã trở thà nh cái ngườ¡ng mà  một và i nhà  thơ tiêu biểu cùng thời của ông chạm tới rồi dừng lại.

Chính vì sự khác thường đó, nhà  thơ, dịch giả Dương Tường đã cho rằng Trần Dần là  một ca đặc biệt trong văn học hiện đại Việt Nam. Với ông, không có sự sáng tạo là m thửa lòng nên mỗi giai đoạn viết, ông lại có những cách tân khác nhau. Chính Trần Dần đã là m cho người ta nhận ra rằng, thơ có thể là m bằng nhiửu cách.

Sức ảnh hưởng lớn hay không?

Từ Chiửu mưa - trước cử­a (1944), Аi! Аây Việt Bắc! (1957), Cổng tỉnh (1960) đến 177 cảnh (hùng ca lụa - 1968) rồi Thơ mini (1987)..., người đọc vẫn nhận ra những trang viết mang cốt cách Trần Dần nhưng không bao giử tìm thấy điửu lặp lại. à”ng còn cùng người bạn thân Dương Tường thử­ nghiệm thơ thị giác với tập Thơ không lời (Dương Tường viết Аà n, xuất bản năm 2000).

Việc đòi chôn thơ mới của Trần Dần, theo nhà  thơ Hữu Việt, chứng tử người dám đập vỡ, từ bử những thà nh công trước để sáng tạo những phong cách mới. Không phủ nhận có những giai đoạn viết của Trần Dần khó hiểu, nhưng theo Hữu Việt, sự khó hiểu ấy cho thấy ông vượt qua thời đại của mình. Chính ở khía cạnh nà y, thạc sĩ Hà  Thị Hạnh khuyến cáo độc giả: Chúng ta chẳng thể phủ nhận ông một cách hồ đồ, cà ng không nên ái mộ ông một cách vội và ng khi chưa thấu sáng.

Nhà  phê bình (NPB) Lại Nguyên à‚n cho rằng: chúng ta có quyửn nói Trần Dần là  nhà  thơ lớn nhất, có những cách tân táo bạo duy nhất, nhưng nếu khẳng định ông có ảnh hưởng lớn đến các nhà  thơ kế tiếp thì không được. Bởi theo NPB nà y, nếu hửi các nhà  thơ trẻ một thời như Bằng Việt, Vũ Quần Phương, Phạm Tiến Duật... học ai, thì câu trả lời là  họ không học Trần Dần.

Аến những năm 1990, khi thơ Trần Dần xuất hiện trở lại thì mới có một lớp nhà  văn, nhà  thơ khác đọc, nhưng họ tiếp nhận theo cách khác chứ chưa thể nói là  ảnh hưởng. Bởi vậy, Lại Nguyên à‚n cho rằng không nên nói vử sự ảnh hưởng của thơ Trần Dần theo cách dễ dãi được.

Dù vậy, NPB Lại Nguyên à‚n nhìn thấy sự tìm tòi trong cả đời viết của Trần Dần là  một kiểu tìm tòi khác biệt: Ở đâu đấy trong một cái xó nhử nhất, ông cũng không ngừng tìm kiếm. Sự tìm kiếm không tuyệt vọng.

Đất việt