Thánh Gióng

Hoàng Lê (sưu tầm)| 19/11/2020 13:54

(Thành hoàng làng Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, TP. Hà Nội)

Đền Gióng nằm ở núi Sóc, xã Vệ Linh, Sóc Sơn, TP. Hà Nội

Vào đời vua Hùng Vương thứ 6, nhà Ân mượn cớ tuần thú sang xâm lược. Hùng Vương nghe tin, triệu tập quân thần hỏi kế công thủ. Có người phương sĩ tâu rằng: “Sao không cầu Long Vương đưa quân âm lên giúp”. Vua nghe lời, bèn lập đàn, bày lụa là vàng bạc lên trên, ăn chay, thắp hương cầu đảo ba ngày. Trời nổi mưa to gió lớn, bỗng thấy một cụ già cao hơn chín thước, mặt vàng bụng lớn, mày râu bạc trắng, ngồi ở ngã ba đường mà cười nói ca múa. Những người trông thấy biết là phi thường, mới vào tâu vua. Vua thân hành ra vái chào, rước vào trong đàn. Cụ già không ăn uống cũng không nói năng, vua nhân hỏi: “Nghe tin quân Bắc sắp sang xâm lược, ta được thua thế nào, ngài có kiến văn xin bảo giúp”. Cụ già ngồi im một lúc, rút thẻ ra bói, bảo vua rằng: “Ba năm nữa giặc Bắc sẽ sang, phải nghiêm chỉnh khí giới, tinh luyện binh sĩ mà giữ nước, lại phải tìm bậc kỳ tài trong thiên hạ, kẻ nào phá được giặc thì phong tước ấp, truyền hưởng lâu dài”. Dứt lời, bay lên không mà đi, mới biết đó là Long Quân.

Ba năm sau, biên giới cấp báo có giặc Ân tới. Vua làm theo lời cụ già dặn, sai sứ đi khắp các nơi cầu hiền tài. Tới làng Phù Đổng, xứ Kinh Bắc, có một bà mẹ do ướm chân vào vết chân thần nhân, sinh được một người con trai đúng vào giữa ngày mùng 7 tháng Giêng, ba tuổi vẫn không biết cười biết nói, cả ngày chỉ nằm trong cái thúng treo trên cái gióng tre. Người mẹ nghe tin sứ giả tới mới nói giỡn rằng: “Sinh được thằng con trai ngày chỉ biết ăn, không biết đánh giặc để lấy thưởng của triều đình, báo đáp công bú mớm”. Người con nghe thấy mẹ nói đột nhiên bảo: “Mẹ gọi sứ giả tới đây”. Người mẹ lấy làm kinh ngạc, kể lại với hàng xóm. Hàng xóm cả mừng, tức tốc gọi sứ giả tới. Sứ giả hỏi: “Mày là đứa trẻ mới biết nói, gọi ta đến làm gì?”. Đứa trẻ nhỏm dậy bảo với sứ giả rằng: “Mau về tâu với nhà vua rèn một ngựa sắt cao mười tám thước, một thanh kiếm sắt dài bảy thước, một roi sắt và một nón sắt. Ta cưỡi ngựa đội nón ra đánh, giặc tất phải kinh bại, vua phải lo gì nữa”. Sứ giả mừng rỡ vội về tâu vua. Vua vừa kinh ngạc vừa mừng rỡ nói rằng: “Ta không lo nữa”. Quần thần tâu: “Một người thì làm sao đánh bại được giặc?”. Vua nổi giận nói: “Lời nói của Long Quân ngày trước không phải là ngoa, các quan chớ có nghi ngờ! Mau đi tìm năm trăm cân sắt luyện thành ngựa, kiếm, roi và nón”. Sứ giả tới gặp, người mẹ sợ hãi cho rằng tai họa đã đến, bèn bảo người con. Con cả cười bảo rằng: “Mẹ hãy đưa nhiều cơm rượu cho tôi ăn, việc đánh giặc mẹ chớ lo”. Người con lớn lên rất nhanh, ăn uống tốn rất nhiều, người mẹ cung đốn không đủ. Hàng xóm chuẩn bị trâu, rượu, bánh, quả rất nhiều mà người con ăn vẫn không no bụng. Vải lụa gấm vóc rất nhiều mà mặc vẫn không kín thân, phải đi lấy hoa lau buộc vào cho kín người. Kíp đến lúc quân nhà Ân đến núi Trâu Sơn ở Vũ Ninh, người con duỗi chân đứng dậy cao hơn mười thước ngửa mũi hắt hơi liền mười tiếng, rút kiếm thét lớn: “Ta là thiên tướng đây!” rồi đội nón cưỡi ngựa. Ngựa chồm lên, hí dài một tiếng rồi phi như bay, nháy mắt đã tới quân vua, vỗ kiếm đi trước, quan quân đều theo sau, tiến sát đồn giặc. Quân giặc bỏ chạy, còn lại tên nào đều la bái kêu lạy thiên tướng rồi cùng đến hàng phục. Ân Vương bị giết trong trận. Đi đến đất Sóc Sơn, huyện Kim Hoa, thiên tướng cưỡi ngựa mà bay lên trời, hôm đó là ngày mùng 9 tháng 4, còn để vết tích ở hòn đá trên núi. Hùng Vương nhớ công ơn đó mới tôn là Phù Đổng Thiên Vương, lập miếu thờ ở nhà cũ trong làng, lại ban cho một trăm khoảnh ruộng, sớm hôm hương lửa. Sau Lý Thái Tổ phong làm Xung Thiên Thần Vương, lập miếu ở làng Phù Đổng bên cạnh chùa Kiến Sơn, lại tạc tượng ở núi Vệ Linh xuân thu hai mùa tế lễ.

Ngoài hai di tích vừa nêu, tại xã Thanh Xuân, huyện Sóc Sơn có đền Thanh Nhàn, là nơi ngày xưa Thánh Gióng lên đường đi đánh giặc dừng lại nghỉ ngơi và tuyển thêm quân. Tại đền có tượng Thánh Gióng nặng 2,5 tấn, một ngựa hồng và một ngựa bạch đều được đúc bằng đồng. Dưới cây lộc vừng trước đền có một hòn đá có vết lõm hình bàn chân người và một chân ngựa, do Gióng quỳ vào hòn đá rồi xuống uống nước sông Nguyệt Đức nên để lại dấu vết.

Tại phía Bắc hồ Tây cũng có đền Sóc ở làng Xuân Tảo. Khi đuổi giặc xong, đất nước thanh bình, Gióng dừng chân ở làng cáo nghỉ ngơi. Thánh lững thững lên gò Phượng, buộc ngựa ở gốc đa, rồi giở cơm nắm ra ăn. Gióng hỏi dân làng là ở đây có món ăn gì ngon. Dân làng tâu rằng: Có cà làng Cáo nổi tiếng trong vùng, vì cà nhỏ, vỏ cà dày, ăn giòn, vị thanh. Gióng truyền lấy cà ăn với cơm nắm. Ăn xong, Gióng cởi quần áo xuống hồ tắm, rồi lại phi ngựa cất quân đi. Về sau dân làng lập đền thờ nơi Thánh ăn cơm. Đền Xuân Tảo gần đây vẫn còn thờ chiếc roi sắt, coi như di vật của vị anh hùng dân tộc. Có thể đền này ở phía Bắc Thủ đô nước ta thời bấy giờ, nên về sau Thánh Gióng được phong là “Sóc Thiên Vương” (sóc là phương Bắc).

Trong tâm thức người Việt, từ lâu, Thánh Gióng được phong là “Tứ bất tử”. Hàng năm vào ngày mùng 7 tháng Giêng, lễ hội đền Sóc trên núi Vệ Linh diễn ra với quy mô lớn. Trong hội có lễ rước hoa tre và lễ chém tướng.

Tại làng Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, từ mùng 6 đến 12 tháng 4 âm lịch diễn ra hội Gióng, trong ngày chính hội mùng 9 tháng 4 diễn ra trận Thánh Gióng đánh giặc Ân.

Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc đã được tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.